Bugih

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Urang Bugih)
Bugih
To Ugi
ᨈᨚ ᨕᨘᨁᨗ
Jumlah populasi

Kurang labiah '7 juta (2010)

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Indonesia (sensus 2010) 6.359.000 [1]
Sulawesi
Sulawesi Selatan 3.605.639
Sulawesi Tenggara 496.410
Sulawesi Tengah 409.709
Sulawesi Barat 144.533
Kalimantan
Kalimantan Timur 735.624
Kalimantan Barat 137.239
Kalimantan Selatan 70.460
Sumatera
Riau 107.159
Jambi 96.145
Sumatera Selatan 42.977
Bangka Belitung 33.582
Kepulauan Riau 37.124
Jawa
Jakarta 68.227
Jawa Barat 34.548
Malaysia 728.465
Singapura (sensus 1990) 15.374
Bahaso
Bugih, Indonesia, Malayu, jo lain-lain
Agamo
Islam
Kalompok etnik takaik
Toraja, Mandar, Makassar

Bugih (Lontara: ᨈᨚ ᨕᨘᨁᨗ) marupokan bangso nan barasa dari Sulawesi Selatan. Ciri utamo kalompok etnik ko adolah bahaso jo adaik-istiadaik, sainggo pandatang Malayu jo Minangkabau nan marantau ka Sulawesi sajak abaik ka-15 sabagai tanago administrasi jo padagang di Karajaan Gowa nan alah taakulturasi, juo dikategorikan sabagai urang Bugih.[2] Manuruik sensus panduduak Indonesia taun 2000, populasi urang Bugih ado sakitar anam juta jiwa. Kini urang-urang Bugih manyeba pulo di babagai provinsi Indonesia, sarupo Sulawesi Tenggara, Sulawesi Tengah, Papua, Kalimantan Timur, jo Kalimantan Selatan. Urang Bugis juo banyak nan marantau ka mancanegara, umpamonyo ka Malaysia.

Sijarah[suntiang | suntiang sumber]

Awal mulo[suntiang | suntiang sumber]

Bugih adolah suku nan tagoloang ka dalam suku-suku Malayu Deutero. Masuak ka Nusantara satalah galombang migrasi patamo dari daratan Asia tapeknyo Yunan. Kato "Bugih" barasal dari kato To Ugi, nan bararti urang Bugih. Panamoan "ugi" marujuak pado rajo patamo karajaan Cino nan tadapek di Pammana, Kabupaten Wajo kini ko, yaotu La Sattumpugi. Katiko rakyaik La Sattumpugi manamokan dirinyo, mako inyo marujuak pado rajonyo. Inyo manjuluki dirinyo sabagai To Ugi atau urang-urang atau pangikuik dari La Sattumpugi. La Sattumpugi adolah ayah dari We Cudai jo basaudaro dengan Batara Lattu, ayah dari Sawerigading. Sawerigading surang adolah laki dari We Cudai jo malahiakan babarapo anak tamasuak La Galigo nan mambuek karyo sastra tagadang di dunia dengan jumlah kurang labiah 9000 halaman folio. Sawerigading Opunna Ware (Nan dipertuan di Ware) adolah kisah nan tatuang dalam karyo sastra I La Galigo dalam tradisi masyarakaik Bugih. Kisah Sawerigading juo dikenal dalam tradisi masyarakaik Luwuk, Kaili, Gorontalo jo babarapo tradisi lain di Sulawesi saperti Buton.

Bugih di Sumatera jo Samananjuang Malaysia[suntiang | suntiang sumber]

Salapeh dikuasoinyo karajaan Gowa dek VOC pado patangahan abaik ka-17, banyak parantau Malayu jo Minangkabau nan manduduaki jabatan di karajaan Gowa basamo urang Bugis lainnyo, ikuik sato maninggakan Sulawesi manuju karajaan-karajaan di tanah Malayu. Di siko turuik pulo talibaik dalam sangketo politik karajaan-karajaan Malayu. Inggo kini banyak rajo-rajo di Johor jo Selangor nan marupokan katurunan Luwu.

Maso karajaan[suntiang | suntiang sumber]

Kadatuan Luwu adolah karajaan tatuo di Sulawesi Selatan jo marupokan asa muaso lahianyo karajaan-karajaan lain saperti karajaan Bone, karajaan Gowa, karajaan Soppeng, karajaan Wajo, karajaan Sidenreng Rappang jo Mandar.

Di dalam epik La Galigo, tadapek versi manggambarkan sabuah kawasan pasisia jo sungai nan didefinisikan sacaro samar-samar nan ekonominyo babasis pado padagangan. Pusek-pusek pantiang di kawasan iko adolah Luwu jo karajaan Cino (diucokkan Cheena tapi identik dalam pangucokan bahaso Indonesia ka China), nan talatak di lambah Cenrana bagian baraik, dengan pusek istanonyo di dakek dusun Sarapao di distrik Pamanna. Katidakcocokan La Galigo jo ekonomi politik dengan realitas karajaan agraris Luwu manyabokkan sajarawan Bugih mangajukan periode intervensi kakacauan untuak mamisahkan kaduonyo sacaro kronologis.

Panalitian arkeologi jo tekstual nan dilakukan sajak tahun 1980-an alah maruntuahkan kronologi iko. Survei jo panggalian nan ekstensif di Luwu alah mangungkokkan bahwo Luwu indak labiah tuo dari karajaan agraris nan tagak paliang awal di samananjuang baraik daya. Pamahaman nan baru adolah bahwo urang Bugih nan babicaro dengan pamukim dari lambah Cénrana baraik mulo manatok di sapanjang bateh pantai sakitar tahun 1300. Taluak Bone bukanlah daerah nan babahaso Bugih sajo: iko adolah daerah dengan karagaman etnis nan sangaik baragam. Urang Pamona, Padoe, Toala, Wotu jo Lemolang tingga di dataran randah pasisia jo kaki bukik, sadangkan lambah dataran tinggi marupokan rumah bagi kalompok nan babicaro dalam babagai bahaso Sulawesi Tengah jo Selatan lainnyo. Urang-urang Bugih dijumpokan hampia di sapanjang pantai, nan tabukti bahwo inyo bamigrasi untuak badagang dengan masyarakaik adaik Luwu. Alah jalaih bahwo dari sumber arkeologi jo tekstual bahwo Luwu adolah koalisi Bugih dari babagai kalompok etnis, nan dipasatukan oleh hubuangan padagangan.

Ekonomi politik Luwu didasarkan pado palaburan bijih besi nan dibaok turun, malalui pamarintahan Lémolang di Baebunta, ka Malangke di dataran pantai tangah. Di siko basi nan akan dilelehkan itu diolah manjadi sanjato jo alek patanian jo diekspor ka dataran randah selatan nan mamproduksi bareh. Hal iko mambaok kakayoan nan gadang, jo pado abaik ka-14 Luwu alah manjadi entitas nan ditakuti di bagian selatan samananjuang baraik dayo dan tenggara. Panguaso patamo nan dikatahui sacaro nyato adolah Dewaraja (mamarintah 1495-1520). Carito kini ko di Sulawesi Selatan mancaritokan sarangan agresifnyo tahadok karajaan tatanggo, Wajo jo Sidenreng. Kakuasoan Luwu mulo mamudar pado abaik ka-16 oleh maningkeknyo kakuekan karajaan agraris dari selatan, jo kakalahan militernyo ditatokkan dalam Tawarik Bone.

Pado tanggal 4 atau 5 Pebruari 1605, Datu Luwu, La Patiwareq, Daeng Pareqbung, manjadi panguaso nan patamo dari kawasan Sulawesi bagian selatan nan baragamo Islam, manggunokan gala Sultan Muhammad Wali Mu'z'hir (atau Muzahir) al-din. Inyod dimakamkan di Malangke jo disabuik dalam kronik sabagai Matinroe ri Wareq, ("Inyo nan lalok di Wareq"), bakeh pusek istano Luwu. Guru agamonyo, Dato Sulaiman, dikubuakan di dakeknyo. Sakitar tahun 1620, Malangke ditinggakan jo sabuah ibu kota baru didirikan di sabalah baraik, Palopo. Indak dikatahui mangapo kawasan Malangke, nan populasinyo mungkin mancapai 15.000 pado abaik ka-16, tibo-tibo ditinggakan: kamungkinan gadang tamasuak panurunan harago barang basi jo potensi ekonomi padagangan dengan suku-suku dari dataran tinggi Toraja.

Pado abaik ka-19, Luwu alah manjadi karajaan ketek. James Brooke, nan di kamudian hari manjadi Rajah Sarawak, manulih pado tahun 1830-an bahwo "Luwu adolah karajaan Bugih tatuo, jo nan paliang rusak, Palopo adolah kota nan manyadiahkan, nan tadiri dari sakitar 300 rumah, tasebar jo bobrok, payah dipicayo bahwo Luwu buliah manjadi negara nan kuek, kacuali dalam kaadoan paradaban asli nan sangaik randah."

Pado tahun 1960-an, Luwu manjadi kawasan fokus pambarontakan DI/TII nan dipimpin oleh Kahar Muzakkar. Kini ko, wilayah bakeh karajaan adolah rumah bagi tambang nikel tagadang di dunia jo mangalami ladakan ekonomi nan didoroang oleh migrasi ka dalam, namun masih mampunyoi sabagian gadang atmosfer pabatehan aslinyo.

Karajaan Bone[suntiang | suntiang sumber]

Di daerah Bone tajadi kakacauan salamo tujuah ganarasi, nan kamudian muncua saurang To Manurung nan dikenal Manurungnge ri Matajang. Tujuah rajo-rajo ketek malantiak Manurungnge ri Matajang sabagai rajonyo dengan namo Arumpone jo inyo manjadi dewan legislatif nan dikenal dengan istilah ade pitue. Manurungnge ri Matajang dikenal juo dengan namo Mata Silompoe. Adapun ade' pitue tadiri dari matoa ta, matoa tibojong, matoa tanete riattang, matoa tanete riawang, matoa macege, matoa ponceng. istilah matoa kamudian manjadi arung, Satalah Manurungnge ri Matajang, karajaan Bone dipimpin oleh putranyo yoitu La Ummasa' Petta Panre Bessie. Kamudian kamanakan La Ummasa' anak dari adiaknyo nan manikah rajo Palakka lahialah La Saliyu Kerrempelua. Pado maso Arumpone (gala rajo bone) katigo iko, sacaro massif Bone samakin mampalueh kawasannyo ka utaro, salatan jo baraik.

Karajaan Makassar[suntiang | suntiang sumber]

Pado abaik ka-12, 13, jo 14 tagak karajaan Gowa, Soppeng, Bone, jo Wajo, nan dimuloi dengan krisis sosial, dimano urang saliang mamangso laksano lauak. Karajaan Makassar (Gowa) kamudian managakkan karajaan pandampiang, yoitu karajaan Tallo. Tapi dalam pakambangannyo karajaan kembar iko (Gowa & Tallo) kambali manyatu manjadi karajaan Makassar (Gowa).

Kerajaan Soppeng[suntiang | suntiang sumber]

Katiko tajadi kakacauan, di Soppeng muncua duo urang To Manurung. Patamo, saurang padusi nan dikenal dengan namo Manurungnge ri Goarie nan kamudian mamarintah Soppeng ri Aja. jo kaduo, saurang laki-laki nan banamo La Temmamala Manurungnge ri Sekkanyili nan mamarintah di Soppeng ri Lau. Akhirnyo duo karajaan kembar iko manjadi Karajaaan Soppeng.

Karajaan Wajo[suntiang | suntiang sumber]

Samantaro karajaan Wajo barasa dari komune-komune dari babagai arah nan bakumpua di sakitar danau Lampulungeng nan dipimpin saurang nan mampunyoi kamampuan supranatural nan disabuik puangnge ri lampulung. Sapaninggal inyo, komune tasabuik bapindah ka Boli nan dipimpin oleh sasaurang nan juo mampunyoi kamampuan supranatural. Tibonyo Lapaukke saurang pangeran dari karajaan Cino (Pammana) babarapo lamo satalahnyo, kamudian mambangun karajaan Cinnotabbi. Salamo limo ganarasi, karajaan iko bubar jo tabantuak Karajaan Wajo.

Karajaan pra-wajo yoitu Cinnongtabi dipimpin oleh masiang-masiang: La Paukke Arung Cinnotabi I, We Panangngareng Arung Cinnotabi II, We Tenrisui Arung Cinnotabi III, La Patiroi Arung Cinnotabi IV. satalahnyo, kaduo putranyo manjabaik sakaliguih sabagai Arung Cinnotabi V yoitu La Tenribali jo La Tenritippe. Satalah mangalami maso krisis, siso-siso pajabaik karajaan Cinnotabi jo rakyaiknyo basapakek mamiliah La Tenribali sabagai rajo inyo jo mandirikan karajaan baru yoitu Wajo. adopun rajonyo bagala Batara Wajo.

Wajo dipimpin oleh, La Tenribali Batara Wajo I (bakeh arung cinnotabi V), kamudian La Mataesso Batara Wajo II jo La Pateddungi Batara Wajo III. Pado masonyo, tajadi lagi krisis bahkan Batara Wajo III dibunuah. kakosoangan kakuasoan manyabokkan lahianyo pajanjian La Paddeppa nan barisi hak-hak kamardekaan Wajo. Satalahnyo, gala rajo Wajo indak lagi Batara Wajo akan tetapi Arung Matowa Wajo hinggo adonyo Negara Kesatuan Republik Indonesia.

Konflik antarokarajaan[suntiang | suntiang sumber]

Pado abaik ka-15 katiko karajaan Gowa jo Bone mulai manguek, jo Soppeng sarato Wajo mulai muncua, mako tajadi konflik pabatehan dalam manguasoi dominasi politik jo ekonomi antaro karajaan. Karajaan Bone mampalueh kawasannyo sahinggo basobok dengan kawasan Gowa di Bulukumba. Samantaro, di utara, Bone basobok Luwu di Sungai Walennae. Sadangkan Wajo, palahan-lahan juo malakukan paluehan kawasan. Samantaro Soppeng mampalueh ka arah baraik sampai di Barru. Parang antaro Luwu jo Bone dimanangkan oleh Bone jo marampeh payuang karajaan Luwu kamudian mampasaudarokan karajaannyo. Sungai Walennae adolah jalua ekonomi dari Danau Tempe jo Danau Sidenreng manuju Teluk Bone. Untuak mampatahankan posisinyo, Luwu mambangun aliansi dengan Wajo, dengan manyarang babarapo daerah Bone jo Sidenreng. Barikuiknyo kawasan Luwu samakin tageser ka utara jo dikuasoi Wajo malalui panaklukan ataupun panggabuangan. Wajo kamudian bagesek dengan Bone. Invasi Gowa kamudian marabuik babarapo daerah Bone sarato manaklukkan Wajo jo Soppeng. Untuak manghadoki hegemoni Gowa, Karajaan Bone, Wajo jo Soppeng mambuek aliansi nan disabuik "Tellumpoccoe".

Pakambangan[suntiang | suntiang sumber]

Dalam pakambangannyo, komunitas iko bakambang jo mambantuak babarapo karajaan. Masyarakaik iko kamudian mangambangkan kabudayoan, bahaso, aksara, jo pamarintahan inyo surang. Babarapo karajaan Bugih klasik antaro lain Luwu, Bone, Wajo, Soppeng, Suppa, Sawitto, Sidenreng jo Rappang. Meski tasebar jo mambantuak suku Bugih, tetapi proses parkawinan manyabokkan adonyo patalian darah dengan Makassar jo Mandar. Kini ko urang Bugih tasebar dalam babarapo Kabupaten yoitu Luwu, Bone, Wajo, Soppeng, Sidrap, Pinrang, Barru. Daerah paralihan antaro Bugih dengan Makassar adolah Bulukumba, Sinjai, Maros, Pangkajene Kepulauan. Daerah paraliahan Bugih dengan Mandar adolah Kabupaten Polmas jo Pinrang. Karajaan Luwu adolah karajaan nan dianggok tatuo basamo karajaan Cino (nan kalak manjadi Pammana), Mario (kalak manjadi bagian Soppeng) jo Siang (daerah di Pangkajene Kepulauan)

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]