Urang Tidung

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Suku Tidung
تيدوڠ
Baloy, rumah adat khas Suku Tidung
Baloy, rumah adat khas Suku Tidung
Jumlah populasi

kurang lebih 20.000(Indonesia), 30.000(Malaysia)

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
kurang lebih 11.000(Kalimantan Utara), 9.000(Kalimantan Timur)
Bahaso
Tidung, Indonesia, Melayu
Agamo
Islam
Kalompok etnik takaik
Dayak, Banjar, Murut, Lundayeh dan Kutai

Urang Tidung (Melayu: Tidung; Jawi: تيدوڠ) marupoan suku nan tanah asanyo barado di bagian utara Pulau Kalimantan (Kalimantan Utara). Suku ko marupoan anak nagari di Sabah, mangkonyo marupoan suku bangso nan tadapek di Indonesia maupun Malaysia (negeri Sabah). Suku Tidung samulo mampunyoi karajaan nan disabuik Kerajaan Tidung. Tapi akhianyo punah dek adonyo politik adu domba dek pihak Belanda.[1]

Asa muasa[suntiang | suntiang sumber]

Menuruik Okushima dalam sabuah carito lisan (oral history) dikecekan bahwa nenek moyang orang Tidung barasa dari lembah Kinabatangan jo sabagian dari Sipitang (Sabah Barat), Talisayan (Mindanao), jo sempat taseba ke Morotai (Halmahera). Pambuktian historis mangenai asa usua tasabuik sajauh ko alun ado. Namun hal itu mungkin sajo batua mangingek bahwa emang pado jaman kajayaan lauik Karajaan Brunei (sakita abaik ka 17-18) 3 urang Tidung manguasai padagangan jo Sulu, Sulawesi jo Morotai (Halmahera). Menuruik Nichol (1980). Karajaan Brunei mangorganisir tantaro-tantaro Tidung di pantai Timur jo tantaro Bisaya di pantai Baraik. Sampai akhia abaik ka-18 urang Tidung masih mamacik hegemoni ateh kawasan lauik jo pantai Borneo Timu Laut.[2]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Bahaso Tidung dialek Tarakan marupoan bahaso Tidung nan partangahan dek dipahami samo sadoalah suku Tidung. Babarapo kato bahaso Tidung alah mampunyoi kasamaan jo bahaso Kalimantan lainnyo. Kamungkinan suku Tidung tatap bakarabat jo suku Dayak rumpun Murut (suku-suku Dayak nan ado di Sabah). Kareno suku Tidung beragamo Islam jo mangambangan karajaan Islam sehinggo indak dianggap sabagai suku Dayak, tatapi dikategorikan suku nan babudayo Malayu (hukum adat Melayu) saroman suku Banjar, suku Kutai, jo suku Pasir.[2]

Bahaso Tidung[suntiang | suntiang sumber]

UrangTidung mampunyoi bahaso daerah nan mirip jo Malayu, dek wilayahnyo nan dakek dari Malaysia. Kalompok bahaso Tidung tadiri dari bahaso Tidung, Bulungan, Kalabakan, Murut Sembakung, jo Murut Serudung. Bahaso Tidung tamasuk dalam "Kalompok Bahaso Tidung" salah ciek bagian dari Kalompok Bahasa Dayak Murut. Bahaso Tidung tadapek di bagian utara pulau Kalimantan tapeknyo barado di provinsi Kalimantan Utara (pamakaran dari provinsi Kalimantan Timur pada 25 Oktober 2012), yaitu sapanjang Sungai Sembakung, Sungai Sebuku, Sungai Bulungan, Tarakan jo sepanjang pasisia dari muara Sungai Bulungan ka utara sampai daerah Tawau.[3]

Kalompok Bahasa Tidung terdiri: Bahaso Tidung (tid), Bahaso Bulungan (blj), Bahaso Kalabakan (kve), Bahaso Murut Sembakung (sbr), Bahaso Murut Serudung (srk). Adopun parsamoan kosakata bahaso Tidung jo bahaso-bahaso Kalimantan lainnyo, saroman: matonandow dalam bahaso Tidung samo jo matanandau (bahasa Ngaju) artinyo matahari, bubuan dalam bahaso Tidung samo jo bubuhan (bahasa Banjar) artinyo kaluargo, karabaik., taka dalam bahaso Tidung sama jo takam (bahasa Maanyan), ta'am (bahasa Abal), taka (bahasa Pasir) artinyo kito.[2]

Melayu Tidung
Kepala Utok
Rambut Abuk
Telinga Telingo
Hidung Adung
Pipi Malo
Mulut Kabang
Leher Liog
Perut Tinay
Tangan Tendulu
Kaki Tanog
kuku Sandop
Paha Apa
Lutut Atud
Pinggang Awak
Dada Kubab
Bapak Yama
Ibu Ina
Nenek Yadu
Kakek Yaki
Paman Yujang
Tante Keminan
Adik Yadi
Kakak Yaka
Keponakan Yakon
Cucu Ingkupu
Saudara Pensulod
Nenek Moyang Yadu yaki
Ipar Yangu
Menantu Anak Iwan
Mertua Iwan

Kawasan panutua Bahaso Tidung[suntiang | suntiang sumber]

Panutua Bahaso Tidung pado umumnyo tadapek di kawasan Kalimantan Timur, Kalimantan Utara jo Sabah Malaysia. Panutua Bahaso Tidung tadapek pado duo Kabupaten di Kaltim, limo kab/kota di Kaltara jo tigo kota di nagari sabah. Sapuluah daerah tasabuik adolah Kota Tarakan, Kab. Malinau, Kab. Bulungan, Kab. Nunukan, Kab. Tana Tidung, Kab. Berau, Kab. Kutai Kartanegara, Kota Tawau, Kota Sandakan jo Kota Lahad Datu.[4]

Paranan Jo Kadudukan Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Panutua Bahaso Tidung, khususnyo Tidung Tarakan adolah dwibahaso. Mereka babahaso Tidung, tapi tadapek pulo bahaso Indonesia. Kadudukan Bahaso Tidung di dalam interaksi sosial, urang-urang tidung kaliatannyo cukuik kuek. Indak ado kasan sikap randah diri kalau inyo manggunoan bahaso Tidung baik di dalam parcakapan katiko mereka sadang babahaso lain, malainkan dalam kasampatan mangecekan jo suku lain dalam bahaso Tidung. Mereka maraso bangga kalau ado suku lain ikuik mangecek bahaso Tidung atau mancubo-cubo manggunoan bahaso tidung. Pado umumnyo inyo sanang mambatuan kasalahan apabilo urang nan indak penutur asli bahasa Tidung mencoba berbahasa Tidung. Suku Tidung kasadoalahannyo manganuik agamo Islam. Mereka banyak bagaua jo babagai suku lain, saroman orang Bugis, Banjar, Jawa, Bulungan jo etnis Tionghoa. Dek pargaulan ko mereka pun banyak nan manguasoi bahaso-bahaso suku tu. Akibaik pargaulan ko, banyak tajadi paminjaman kato-kato daerah lain nan taserap kadalam bahaso Tidung. Hal nan samo tajadi pulo dalam bahaso Indonesia. Akibaiknyo adolah tajadinyo interfensi bahaso lain, khususnyo bahaso Indonesia kadalam bahaso Tidung. Bahaso ko juga dapek diinteraksikan di saluruah nusantara.[1]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b "ETNIK SABAH DALAM KEPELBAGAIAN KEBUDAYAAN". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2013-12-15. Diakses tanggal 16 Januari 2023. 
  2. a b c Nanang, Martinus. "Sejarah dan Kebudayaan Tidung di Kabupaten Malinau". 
  3. "BAHASA TIDUNG DI KALIMANTAN UTARA: SEBUAH TINJAUAN DARI PERSPEKTIF DIAKRONIS" (PDF). KEMBARA. 4. 24 Januari 2019. 
  4. "Bahasa Tidung Provinsi Kalimantan Utara". Bahasa dan Peta Bahasa di Indonesia. Kemendikbud. Diakses tanggal 17 Januari 2023.