Urang Rimbo

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Urang Kubu)
Urang kubu atau urang rimbo nan barado di Taman Nasional Bukit Duabelas.

Urang Rimbo atau urang Kubu adolah etnis lokal provinsi Jambi nan mauni kawasan Taman Nasional Bukit Duabelas (TNDB). Ado duo versi carito tantang sijarah urang Rimbo. Versi partamo dicaritokan baso urang Rimbo adolah Maalau sesat nan maninggaan kaluarganyo karano patikaian dalam keluarganyo kamudian lari ka utan rimbo nan kini dinamoan Puyang Segayo. Sadangkan versi kaduo dikatokan baso urang Rimbo adolah katurunan panduduak Pagaruyuang, Sumatera Barat, nan pai mancari sumber-sumber pangidupan nan labiah elok, dek pasokan pangan nan indak cukuik sarato kondisi kaamanan nan indak kondusif.[1]

Sabaran Urang Rimba di Jambi barado di kawasan Taman Nasional Bukik Duo Baleh (TNBD)  nan sacaro geografis talatak antaro 1020 30’ 00 - 1020 55’ 00 Bt jo 10 45’ 00 -20 00’ 00 LS. Sabagian ketek ado di kawasan salatan Taman Nasional Bukik Tigo Puluah (TNBT). Urang rimbo juo dapek dijumpoan di utan-utan sekunder jo pakabunan sawit sapanjang jalan linteh Sumatra hinggo ka bateh Sumatra Selatan.[2]

Sijarah[suntiang | suntiang sumber]

Manuruik tradisi lisan suku Anak Dalam marupokan urang Maalau Sesat, nan lari ka hutan rimbo di sakita Aia Hitam, Taman Nasional Bukik Duobaleh. Inyo kamudian dinamokan Moyang Segayo. Tradisi lain manyabuikkan inyo barasa dari wilayah Pagaruyuang, nan mangungsi ka Jambi. Iko dipakuek kanyatoan adaik suku Anak Dalam punyo kasamoan bahaso jo adaik dengan suku Minangkabau, saperti sistem kakaluargoan matrilineal.[3] Kahidupan inyo seminomaden, dan bakalompok dengan namo “Tubo” nan dipimpin oleh saurang “Tumenggung” dan tadiri dari babarapo kapalo kaluargo. Biasonyo pamiliahan Tumenggung badasarkan garih katurunan, tetapi kini siapapun buliah dipiliah sabagai Tumenggung asalkan dinilai punyo kapasitas.

Mato pancaharian[suntiang | suntiang sumber]

Mato pancahariannyo kabanyakan adolah maramu hasil utan jo buru. Sanjato nan digunokan antaro lain lambiang kayu, tombak bamato basi, jo parang, walaupun banyak nan dari inyo kini alah mampunyoi lahan karet jo patanian lainnyo. Untuak urang Anak Dalam Batin Sambilan nan tingga manatok di daerah Sumatra Selatan tarutamo daerah rawas rupit jo musi lakitan, di sano banyak tadapek juo urang Anak Dalam nan manggantuangkan hiduik di pasawitan, bahkan ado nan ‘mancuri’ hasil parusahoan sawit sekitar. Inyo saperti itu karano mamacik prinsip dasar apo nan tumbuah dalam adolah punyonyo basamo. Namun, banyak juo urang Anak Dalam di daerah Musi jo Rawas nan manarimo modernisasi tamasuak panggunoan kandaroan baonda jo sanjato api rakitan (kecepek).

Kapicayoan[suntiang | suntiang sumber]

Mayoritas urang Anak Dalam manganuik kapicayoan animisme atau kapicayoan kapado agamo tradisional.[4] Akan tetapi, babarapo kaluargo khususnyo kalompok nan hiduik di kawasan jalan linteh Sumatra alah baragamo Kristen atau Islam. Badasarkan data Badan Pusat Statistik provinsi Jambi tahun 2010, dari 3.205 jiwa urang Rimbo nan tacatek, sabanyak 2.761 jiwa atau 86,15% manganuik kapicayoan leluhur, kamudian sabanyak 333 jiwa (10,39%) manganuik agamo Kristen dan sabanyak 111 jiwa (3,46%) manganuik agamo Islam.[5]

Kabiasoan[suntiang | suntiang sumber]

Mayoritas urang Anak Dalam manganuik kapicayoan animisme atau kapicayoan kapado agamo tradisional. Akan tetapi, babarapo kaluargo khususnyo kalompok nan hiduik di kawasan jalan lintas Sumatra alah baragamo Kristen atau Islam. Badasarkan data Badan Pusat Statistik provinsi Jambi tahun 2010, dari 3.205 jiwa urang Rimba nan tacataik, sabanyak 2.761 jiwa atau 86,15% manganuik kapicayoan leluhur, kamudian sabanyak 333 jiwa (10,39%) manganuik agamo Kristen jo sabanyak 111 jiwa (3,46%) manganuik agamo Islam.

Karakteristik jo budayo[suntiang | suntiang sumber]

Budayo Melangun

Jikok ado anggota kaluarga nan maningga, urang nan ado di sakitar tampek rumah kamatian akan pai dek maanggap baso tampek tu adolah tampek sial, salain itu supayo kaluarga nan ditinggakan capek malupoan kasadiahannyo. Pado zaman dulu malangun dapek balangsuang 10 hinggo 12 taun. Namun kini dek karano wilayahnyo nan makin sampik (manjadi kawasan parusahaan Taman Nasional Bukit XII) mako maso malangun manjadi samakin singkek manjadi 4 bulan hinggo satahun sajo, wilayah malangun pun samakin dakek, indak sajauah dulu.

Jenazah urang nan maningga kamudian ditutuik jo kain dari kapalo hinggo ka mato kaki lalu diangkek dari sudung/rumah manuju paristirahatannyo nan tarakhir di sabuah pondok nan talatak labiah dari 4 km jauahnyo ka dalam hutan. jenazah Urang Rimbo nan maningga indak dimandian dan indak pulo dikubuan sebab diyakini urang nan alah maningga masih mampunyoi kasempatan untuak bangkik dan manamui kaluarganyo. kapacayoan ko bamula dahulu kala katiko ado urang nan sekarat yang ditinggaan jo kalompoknyo di sabuah pondok, tanyato inyo hiduik kambali dan baliak manamui kaluarganyo. Kajadian ko mangilhami mereka untuak indak mangubuan jenazah Urang Rimbo nan alah maningga.[6]

Seloko jo Manto

Kahidupan urang Rimbo sangaik dipangaruahi jo aturan-aturan hukum nan alah talimbago dalam bantuak seloko-seloko (papatah nan manjadi aturan adaik) nan sacaro tageh dijadikan padoman iduik jo pamimpin-pamimpin khususnyo tumenggung dalam mambuek kaputusan. Seloko jugo manjadi padoman dalam batutua kato sarato batingkah laku dalam kahidupan bamasyarakat.

Bantuak-bantuak seloko antaro lain:

  1. Bak ameh jo suaso (pambeda antaro nilai nan maha jo nan murah)
  2. Bak tali bapinta tigo (kabasamoan manjadi kakuatan)
  3. Nan tasurek jo nan tasirek (alah dipacik dan dimiliki)
  4. Mangaji di ateh surek (mampunyai dasar/aturan)
  5. Banyak daun tampek bataduah (banyak tampek mangadu)
  6. Maratok di ateh bangkai (manyampaian kaluh kesah)
  7. Dak taubah anjiang makan tai (kabiasoan nan sulik diubah)
  8. Dimana biawak tajun di situ anjiang taluluang (dima awak babuek salah disitu adaik nan diapakai)
  9. Dima bumi dipijak di situ langik dijunjuang (dima awak barado, di sinan adaik nan awak junjuang, kito manyasuaian diri)
  10. Bini sakato laki, anak sakato Bapak (dalam urusan kaluargo sangaik manonjol peran laki-laki atau Bapak)
  11. Titian galling tenggung nagari (labil/bimbang/ragu)

Besale

Besale adolah bantuak upacara nan biasonyo diadokan pado malam ari. Palaksanaannyo duduak basamo-samo mamintak kasihatan, katentraman, sarato tailak marobahayo. Upacara ko dipimpin dek surang tokoh nan dihoromati sarato bakamampuan komunikasi jo dunia ghaib. Upacara ko langkok jo sasajian barupo kumayan sarato bungo-bungo.

Tari Elang

Tari iko marupokan tradisi nan ado jo manjadi punyo urang rimba (Suku Anak Dalam) nan hiduik di kawasan hutan Taman Nasional Bukik Duo Baleh. Tari iko diiriangi dengan dendangan barupo mantra untuak maimbau para Dewa. Tari iko dilakukan katiko palaksanoan ritual/upacara pangubekan, parkawinan, ataupun bebalai lainnyo. Dalam partunjuakannyo, Tari Elang manggunokan iriangan musik barupo mantera-mantera nan dilantunkan atau didendangkan oleh si panari. Panari manggunokan sahalai kain panjang sabagai palengkapan tari. Kain panjang dianggok sabagai simbol dari sayok buruang alang (manuruik kapicayoannyo di dalam buruang alang basemayang roh Dewa alang).[7]

Sistem bakarabaik[suntiang | suntiang sumber]

Sistem bakarabaik urang Rimbo samo sarupo jo urang Minangkabau, yaitu sistem matrilineal. Jikok anak laki-laki manyukoi saurang gadih, mako urang gaeknyo ka manyampaian kainginan anaknyo kapado urang gaek si gadih dan mamutuihan cocok atau indaknyo. Ado tigo jinih pakawinan, yaitu:

  • patamo, jo mas kawin
  • kaduo, jo prinsip pancurahan, yaitu laki-laki sabalun manikah musti ikuik mintuo untuak bakarajo di ladang sarato baburu untuak mambuktian dirinyo
  • katigo, jo patukaran gadih, aratinyo gadih dari kalompok lain bisa dituka jo gadih dari kalompok tatantu sasuai jo nan dituju laki-laki jo gadih-gadih tasabuik.

Organisasi Sosial dan Kekerabatan

Urang Rimbo iduik sacaro bakalompok. Namun kabaradoan kalompok ko indak tabateh jo wilayah tampek tingga tatantu. Inyo bebas mamiliah tingga basamo jo kalompok lain, tapi indak jo baganti-ganti kalompok tumenggung surang. Susunan organisasi sosial urang Rimbo terdiri dari:

  1. Tumenggung, kapalo adaik
  2. Wakia Tumenggung, pangganti tumenggung kok bahalangan
  3. Depati, panagawas kapamimpinan tumenggung
  4. Menti, mangadili urang jo tata adaik/hakim
  5. Mangku, panimbang kaputusan dalam sidang adaik
  6. Anak dalam, manjapuik tumenggung ka sidang adaik
  7. Debalang Batin, pangawal tumenggung
  8. Tengganai, pamacik kaputusan tatinggi sidang adaik, jo hak bisa mambatalan kaputusan

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Hutan Adalah Rumah dan Sumber Penghidupan Kami disampaikan pada Sidang Perkara nomor 35/PUU-X/2012 perihal pengujian Undang-Undang Nomor 41 Tahun 1999 tentang Kehutanan terhadap Undang-Undang Dasar Negara Republik Indonesia tahun 1945. Rabaa, 27 Juli 2012
  2. "Orang Rimba, Kubu dan Suku Anak Dalam (SAD) | KKI WARSI" (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-02-03. 
  3. Sukmareni (ed) (2010). Orang Rimba Menantang Zaman. Jambi: KKI Warsi. hlm. 2. ISBN 978-602-96339-0-0.
  4. Adi Prasetijo (2015). Orang Rimba : true custodian of the forest : alternative strategies and actions in social movement against hegemony. Jakarta Selatan. ISBN 978-602-71441-1-8. OCLC 930045799. https://www.worldcat.org/oclc/930045799. 
  5. "Badan Pusat Statistik". jambi.bps.go.id. Diakses tanggal 2023-02-14. 
  6. "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2022-09-15. Diakses tanggal 2023-02-14. 
  7. "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-01-19. Diakses tanggal 2023-02-14. 

Pautan lua[suntiang | suntiang sumber]