Urang Arfak

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Urang Arfak
Jumlah populasi

saindaknyo 70.000-100.000 jiwo-+ 100.000 (2010)

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
 Indonesia (Sensus 2010) 100.000 [1]
Kabupaten Pegunungan Arfak -+ 40.000
Kabupaten Manokwari -+ 40.000
Kabupaten Manokwari Selatan -+ 20.000
Bahaso
Arfak, Indonesia
Agamo
Mayoritas :Kristen
Kalompok etnik takaik
Biak, Aifat, dll
Kawasan Pagunuangan Arfak di Papua Baraik.

Urang Arfak adolah urang-urang nan tingga di Pagunuangan Arfak nan masuak ka dalam wilayah Provinsi Papua Baraik. Samantaro, Provinsi Papua Baraik adolah bagian dari wilayah Bangsa Indonesia nan babeda di bagian Kepalo Buruang Pulau Papua. Kawasan tampek tingga Urang Arfak masuak ka dalam wilayah Kabupaten Pagunuangan Arfak nan babeda di Pagunuangan Arfak bakatinggian 2.950 mdpl. Disabuik Urang Arfak dek mereka tingga di kawasan Pagunuangan Arfak tasabuik. Kawasan iko babatehan jo Kabupaten Manokwari di sisi utaro, sadangkan di sisi timua babatehan jo Kabupaten Manokwari Salatan. Sisi salatan babatehan jo Kabupaten Teluk Bintuni, kamudian sisi baraik babatehan jo Kabupaten Sorong Salatan.

Urang Arfak tingga di sabuah kawasan nan bapotensi subagai tampek wisata dek Kabupaten Pegunungan Arfak mampunyoi joau Anggi. Ado wisata kuliner nan barupo makanan khas Urang Arfak, sarto potensi kearifan lokal co hiduik basamo jo Urang Arfak untuak marasoan potensi lokal sarupo caro batani, caro mambuek rumah khas Urang Arfak, sampai jo caro batahan hiduik di tangah hutan. Kabupaten Pagaf dapek dijangkau malalui duo jalur utamo. Jalur patamo manuju Pagunuangan Arfak jo Kabupaten Pegaf bisa malewati jalua Kabupaten Manokwari. Jalua kaduo adolah malewati Kabupaten Manokwari Salatan (Mansal).[2]

Sub urang[suntiang | suntiang sumber]

Manuruik Koentjaraningrat, panduduak nan tingga di pagunuangan Arfak secaro umum mamang disabuik jo urang Arfak, tatapi sacaro khusus mereka tadiri ateh ampek suku banso nan ampiang saroman kabudayoannyo. Kaampek urang tasabuik adolah urang Hattam, urang Meyakh, Urang Sough, jo Urang Moile. Urang-Urang tasabuik manggunoan bahaso nan babeda-beda, sahinggo mereka indak dapek saliang bakomunikasi jo bahaso mereka masiang-masiang.

Urang-Urang itu alah manghuni kawasan pagunuangan Arfak jo pambagian wilayah nan jaleh. Urang Hattam nan manjadi panghuni tagadang kawasan pagunuangan Arfak bagian salatan mandiami Distrik Oransbari jo Distrik Ransiki, Urang Meyakh–acok disabuik jo “urang Arfak asli” – mandiami bagian timua pagunuangan Arfak atau Distrik Warmere jo Distrik Prafi, Urang Moile mandiami bagian baraik pagunuangan Arfak atau Distrik Minyambouw, sarto Urang Sough nan mandiami bagian utaro pagunuangan Arfak atau Distrik Anggi.

Kabudayoan Urang Arfak[suntiang | suntiang sumber]

Tari Tumbu Tanah nan dikenal pulo jo tarian ula, tarian urang Arfak

Samantaro dalam hal gaya hiduik, Urang Arfak adolah Urang nan bangga jo Identitas Ka-Suku-an. Bilo urang Arfak kalua dari daerahnyo, mereka indak sagan mangaku subagai bagian dari Urang gadang Urang Arfak. Dari sagi bahaso, Urang Arfak nan mampunyoi ampek sub anak Urang mampunyoi bahaso nan babeda, kacuali Urang Hatam jo Moilei masih mampunyoi kamiripan panggunoan tata bahaso jo Urang Arfak induaknyo. Sanjato Urang Arfak jo ampek Urang anaknyo samo yakni panah jo parang. Busua jo panah adolah salah ciek paket sanjato langkok bagi Urang Arfak. Busua jo Anak Panah langkok iko disabuik Inyomus dek Urang Sough. Sadangkan di Kampuang Irai disabuik jo Inyomusi. Pamilik ilmu hitam di antaro Urang Arfak disabuik Suwanggi, iko pulo marupokan bagi sasaurang nan baprofesi subagai pambunuah sewoan nan manggunoan ilmu hitam babaun mistis. Urang Sougb manyabuiknyo Surer.[3]

Urang Arfak mampunyoi seni tari khas yakni Tari Tumbuk. Tarian iko dikenal pulo jo ditarian dek kasado Urang nan tingga di kawasan Pagunuangan Pegaf. Ado duo janis panamaan tari iko badasarkan tampek patunjuakannyo, jiko tarian iko ditarian di labuah tarian akan banamo Tari Tambuk Tanah, sadangkan jiko ditarian di sakitar rumah mako disabuik jo Tari Tambuk Rumah. Tarian iko diiringi jo syair nan bacarito tantang tanaman, caro bakabun, sijarah Urang Arfak mulai dari kapicayoan hinggo paparangan nan parnah tajadi. Patamo, Tari Magasa, nan disabuik tari magasa nan mano bagi urang lua tarian iko labiah dipahami subagai tari ula. Julukan tasabuik marujuak kapado formasi jo bantuak tarian nan maliuak-liuak saroman ula jo garikan maikuikan lagu syair nan manyanyian. Tari Magasa ditampiakan hanyo katiko upacaro pakawinan, manjalang maso panen raya, jo manyambuik tamu pantiang. Tarian iko ditarian sacaro bapasangan antaro laki-laki jo padusi sambia bagandiang tangan, kadang ado garikan saliang mahimpik, ado lumpekan, jo hantakan ka tanah sairiang jo lagu nan dinyanyian. Tari Magasa bacarito tantang hubuangan romantih dalam rumah tanggo, kapahlawanan, sampai jo mancaritoan kaindahan alam. Kaduo, Tari Buah Merah nan dipentaskan hanyo dek pamudo Arfak. Tarian iko manggambarkan kaindahan Papua nan eksotik, nan patuik dijago, jo dilastarikan.[4]

Marga jo bahaso Urang Arfak[suntiang | suntiang sumber]

Dari sisi, marga jo bahaso, Urang Arfak mampunyoi ampek sub Urang nan mano masiang-masiang dipimpin dek saurang kapalo Suku. Dari satiok sub Urang mampunyoi marga jo bahaso masiang-masiang. Urang Moilei mampunyoi babarapo marga yaitu marga Kowi, Saiba, Mandacan, Sayori, Ullo, Ayok, Indow, Wonggor, jo masih ado babarapo sabutan lainnyo. Satiok marga manggunoan kode bahaso nan babeda-beda. Urang Arfak dikenal subagai pamburu nan lihai di antaro Urang-Urang lainnyo. Salain lihai baburu, mereka lihai pulo dalam maracik tanaman ubek. Dapek dikatoan bahso mereka lihai dalam pangubekan tradisional di daerah Pagunuangan Arfak jo Rumah adaik Urang Arfak disabuik jo rumah adaik Lgkojei.[4]

Rumah adaik Urang Arfak[suntiang | suntiang sumber]

Rumah adaik iko mampunyoi dindiang nan tabuek dari kayu, atok tabuek dari daun panjo, sarto bambu atau balahan nibung subagai lantainyo. Dalam bahaso satampaik, rumah adaik iko disabuik juo jo Kmod aki aksa. Rumah adaik Urang Arfak indak hanyo subagai tampek tingga malainkan juo tampek di mano pesta adaik juo acok disalanggarokan. Rumah adaik Urang Arfak mampunyoi duo bagian, bagian ateh subagai tampek tingga jo untuak manyalenggarokan kagiatan rumah tanggo lainnyo, sadangkan bagian bawah nan cukuik lueh subagai tampek bataranak jo manyimpan kayu baka.[4]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama dan Bahasa Sehari-hari Penduduk Indonesia Hasil Sensus Penduduk 2010. Badan Pusat Statistik. 4 April 2011. ISBN 9789790644175. http://sp2010.bps.go.id/files/ebook/kewarganegaraan%20penduduk%20indonesia/index.html. Diakses pado 27 Agustus 2012. 
  2. "Pesona Alam dan Keunikan Masyarakat Pegunungan Arfak Papua Barat". travelnatic.com. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-01-23. Diakses tanggal 2023-02-02. 
  3. Khoiri, Ahmad Masaul (2018-08-27). "Mengenal Suku-Suku Pegunungan Papua Barat". detikcom. Diakses tanggal 2023-02-02. 
  4. a b c "Kebudayaan Suku Arfak". ilmuseni.com. Diakses tanggal 2023-02-02. 

Daftar pustako[suntiang | suntiang sumber]

Buku[suntiang | suntiang sumber]

  • Kondologit, Enrico Yory; Sawaki, Andi Thompson (2016). Tarian Tumbu Tanah (Tari Tradisional Masyarakat Arfak di Kabupaten Arfak, Provinsi Papua Barat). Yogyakarta: Balai Pelestarian Nilai Budaya Papua dan Amara Books. ISBN 978-602-6525-10-9. 
  • Frank, Simon Abdi K. (2012). Arsitektur Tradisional Suku Arfak di Manokwari. Jayapura: Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, Balai Pelestarian Nilai Budaya Jayapura, Papua Kerjasama dengan Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, Pusat Studi Kawasan Pedesaan, Universitas Cenderawasih, Jayapura, Papua. ISBN 978-602-7980-01-3. 
  • Koentjaraningrat, dkk (1994). Irian Jaya: Membangun Masyarakat Majemuk. Jakarta: Penerbit Djambatan. ISBN 978-979-4281-70-3. 
  • Assa, Veibe Ribka; Hapsari, Windy (2015). Peranan Perempuan Hattam dalam Beberapa Aspek. Yogyakarta: Balai Pelestarian Nilai Budaya Papua dan Kepel Press. ISBN 978-602-3560-62-2. 

Jurnal ilmiah[suntiang | suntiang sumber]

Pranala lua[suntiang | suntiang sumber]