Urang Ambai

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Urang Ambai
Jumlah populasi

sakita 7.500 jiwo

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Kabupaten Kapalauan Yapen
Kabupaten Waropen
Kabupaten Manokwari
Kabupaten Mamberamo Raya
Lueh Wilayah ± 27,39 Km²
136016’52,084”-136024’53,227” Bujua Timua
1052’12,068”-1058’27,959” Lintang Salatan
Bahaso
Ambai
Agamo
Mayoritas :Kristen
Kalompok etnik takaik
Biak, Aifat, dll

Urang Ambai marupokan salah ciek suku banso nan ado di Provinsi Papua, tapeknyo di Kabupaten Kapulauan Yapen, Serui. Sacaro admikostratif, Distrik Kepulauan Ambai tadiri dari 18 kampuang, nan talatak di pasisia pantai Lueh wilayah ± 27,39 Km² talatak di antaro 136016’52,084”-136024’53,227” Bujua Timua jo 1052’12,068”-1058’27,959” Lintang Salatan. Bateh wilayah maliputi subalah utaro babatehan jo Distrik Angkaisera, subalah salatan babatehan jo Kabupaten Waropen, subalah timua babatehan jo Kabupaten Mamberamo Raya, jo subalah bara babatehan jo Kabupaten Manokwari.[1]

Populasi Suku Ambai berjumlah sakita 7.500 jiwo nan taseba di sapuluah buah dusun.[2] Kasapuluah dusun tasabuik adolah Ambai, Rondepi, Adiwipi, Randawaipi, Menawi, Wadapi-Laut Randaways, Wari-roni, Sumberbaba, jo Dawai. dusun tasabuik talatak di Distrik Yapen Selatan jo Yapen Timur, Kabupaten Yapen Waropen, Papua.

Urang Ambai tamasuak dalam rumpun budayo Melanesia. Urang Ambai mampunyoi kaunlauak warno kulik jo rambuik sarupo urang viji di Vanuatu Papua New Guinea, jo babarapo wilayah di Kapulauan Pasifik Salatan. Gugusan pulau-pulau saribu Ambai (nu deiwohi) manjadi sabuah distrik atau kacamatan di subalah salatan Pulau Yapen. Namo Ambai barasa dari kato embai nan dalam bahaso Ambai artinyo bulan. Urang Ambai manuruik urang Ambai marupokan suku bulan atau suku panarang di Pulau Yapen (Nu Soren). Mereka tingga di sabuah taluak nan dinamoan taluak Intuni Sawabarawang artinyo taluak nan taduah jo tanang bilo tarangi jo pantulan sinar bulan purnamo nan mangkilek sarupo lauik kaco. Urang Ambai disobokan dek saurang palauik Spanyol banamo Alvara de Swedra Ceron pado tahun 1528. Urang Spanyol iko maagiah namo Pulau Ambai jo Island Del Oro nan artinyo pulau ameh.[1]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Urang Ambai manggunoan bahaso Ambai nan marupokan rumpun bahaso Austronesia. Bahaso Ambai hinggo kini ditutuakan di sapuluah dusun dalam distrik Yapen Selatan jo Yapen Timua, pulau Ambai di Teluak Cenderawasih jo pantai salatan Pulau Serui. Bahaso Ambai dapek dikatahui dalam lagu-lagu daerah maupun lagu-lagu rohani.[1]

Mato pancarian[suntiang | suntiang sumber]

Urang iko dikenal alah lamo bahubuangan jo dunia lua. Hal iko taliek dari Suku Ambai nan alah mangenal metode paladangan padi jo kagiatan padagangan "kain timua".[2] Tapi mato pancaharian utamo urang Ambai adolah manjadi nalayan. Lauik subagai tampek hiduik. Totalitas hiduik urang Ambai ado di lauik. Mereka mancari lauak di Selat Saireri, Sorenarawa, jo selat-selat ketek di Kapulauan Ambai.[1]

Wargo distrik Kapulauan Ambai mampunyoi tradisi nan uniak dalam mancari jo manangkok lauak. Sarupo nan dilakukan di sakita selat Dedanai, dimano puluahan wargo kampuang di sakita Ambai basamo-samo bagotong-royong manangkok lauak. Wargo basamo-samo manunggu masuaknya lauak ka dalam kawasan selat sajak jam 6 pagi, hinggoa jam 9 pagi satiok harinyo. Ado wargo nan batugaih mambantangan jariang, ado nan ditugaihkan untuak molo (mancilam) untuak mangamati jo mancaliak dalam talago, ado pulo nan manangkok ratuihan hinggo ribuan lauak nan masuak ka talago. Dari hasia tangkokan iko, kamudian di hituang jo banyaknyo katalibaikan wargo nan basamo-samo mambantu manangkok, kamudian dibagi samo rato kapado kasadonyo. Kagiatan manangkok sacaro gotong-royong iko alah balangsuang turun-tamurun dek wargo di sakita Wiwoi Karisi, kampuang Bairei, Jewaworu, Tindaoi, Mambonuai, jo Jerawana.[3]

Rumah Urang Ambai

Kapicayoan jo upacaro kaagamoan[suntiang | suntiang sumber]

Urang Ambai mangenal konsep sempayni atau Tuhan jo konsep mananu atau dewa/dewi. Tuhan adolah nan mahakuaso, barado di ateh sagalo nan bakuaso. Dewa marupokan sosok nan mampunyoi kakuatan supranatural nan indak dipunyoi manusio biaso. Manuruik carito rakyaiknyo, Urang Ambai picayo adonyo dewa ataupun dewi, sabagaimano dinyatokan dalam kutipan barikuik.

Penduduk pulau Ambai menganggap Ampari subagai dewa nan mereka sebut Dewa Ampari. (CR Serador jo Ampari).

Di kepulauan Ambai, hidup dua dewa, yaitu Dewa Jambokin jo Dewi Jamampon. (CR Jambokin jo Jamampon).

Dewa maupun dewi iko ado dalam wujud nan bamacam-macam. Dewa Ampari bawujuik bintang (awaha). Dewa Jambokin dapek barubah wujuik. Ado nan manyarupoi lauak gadang (diang), manjalma manjadi ula urewang (awaha), juo manyarupoi buruang elang. Dewi Jamampon dapek barubah wujuik manjadi ula gadang, manyarupoi buruang kowo, juo manjalma manjadi buayo putiah. Dewa maupun dewi iko, mampunyoi tampek tingganyo surang. Manuruik kapicayoan nenek moyang Urang Ambai, ampari adolah manusio nan manjalma manjadi bintang karano kasaktiannyo. Bintang ampari biasonyo kalua pado wakatu tangah malam. Sinarnyo sangaik tarang dari kasado bintang-bintang di langik. Jiko ampari nio makan jo minum, inyo ka turun ka bumi jo manjalma manjadi manusio .[1]

Dewa Jambokin mangambaro di lauik, sadangkan Dewi Jamampon mangambaro di rimbo. Keduonya batampek tingga dalam goa nan lataknyo di tapian Sungai Wairorif. Dewa Jambokin tingga di Goa Seneung, sadangkan Dewi Jamampon tingga di Goa Babeu. Kaduo dewa iko acok mangicuah jo manakuik-nakulauak panduduak di Kapulauan Ambai. Takadang Dewa Jambokin manyarupoi lauak gadang kamudian manyamba biduak-biduak nalayan, mambanekkan biduak jo galombang gadang, manjalma manjadi ula urewang, juo manyarupoi buruang elang nan icak-icak tabang mangaja lauak cakalang, hinggo nalayan pun tatipu ikuik mangaja, padohal indak ado lauak nan dikajanyo. Dewi Jamampon juo indak kalah jo Dewa Jambokin. Takadang, inyo manjalma manyarupoi ula gadang nan mangaja urang-urang nan sadang baladang, atau manyarupoi buruang kowo nan bisa mangecek mangicuah urang. Ado juo Jamampon manjalma manjadi buayo putiah, manjadi kupu-kupu, jo lain-lain. Hinggo kini, di masyarakaik Ambai nan tingga di Kampuang Ambai mangalompokan dewa/dewi kapicayoan mereka dalam tigo kategori, yaitu patamo: dewa/dewi nan tingga di langik, nan mereka sabuik dewa panjago langik sarupo Dewa Ampari, Dewa Mambo Tarani, Dewi Mambo Wawikong, Dewi Inggumi, Dewa Auri, Dewa Paiki, Dewa Tumbiko, Dewa Ingkumi, jo Dewa Uma. Kaduo, dewa/dewi nan tingga di dalam batu-batu gadang, pohon-pohon gadang, di dalam goa-goa nan dijadlauak tampek pamujaan hinggo tampek-tampek tasabuik disakralkan sarupo Dewa Ula Dawewi, Dewa Ula Warowen, Dewa Sansiwu, Dewi Imbrageri, Dewa Warari, Dewa Jambokin, Dewi Jamampon, Dewa Sorowomiman. Katigo, dewa/dewi panjago lauik sarupo Dewa Wori Kanggimif, Dewa Wori Artorowi, Dewa Wori Adiwipi, Dewa Wori Saireri, Dewa Wori Karoaif, Dewa Wori Marafi, Dewa Wori Andei, jo Dewa Wori Kamutu.

Walaupun Urang Ambai alah mamaluak Agamo Kristen, konsep kapicayoan animisme jo dinamisme masih dijalankan. Salain kapicayoan tahadok dewa/dewi, ada upacaro kapicayoan nan dikarajoan untuak manghargoi tampek nan dianggap sakral, maminta patolongan dalam manghadopi masalah, atau mamohon ijin untuak mangarajokan sasuatu. Upacaro kapicayoan iko dikarajoan subagai bantuak panghargoan pado dewa/dewi panghuni suatu tampek di Pulau Ambai. Beberapa contoh upacaro kapicayoan di kalangan Urang Ambai, misalnyo upacaro nan dikarajoan masyarakaik nalayan untuak mamohon bantuan dewa panjago lauik supayo malimpahan lauak sakaliguih malinduangi biduak-biduak mereka. Ado juo nan mereka sabuik rorang, upacaro mancari tahu sasuatu, jo mangaluakan roh-roh haluih nan ado dalam badan manusio.[1]

Sistem kakarabaikkan Urang Ambai[suntiang | suntiang sumber]

Urang Ambai sangaik manghargoi budayo laluhua nenek moyang sacaro turun-tamurun. Dalam hal kakarabalauak, mereka manganuik sistem kakarabalauak patrineal. Kakarabalauak didasakan pado klen atau marga. Kakarabalauak sosial sasamo Suku Ambai mampunyoi hubuangan katurunan atau hubuangan darah. Sagalo urusan dalam kakaluargoan diatua oleh kaum laki-laki. Hak warisan jo panikahan labiah dominan diputuihan dek kaum laki-laki, sarupo abak jo anak laki-laki. Abak atau Bapak, jo anak laki-laki, mampunyoi paran pantiang dalam manjago kautuahan kaluargo. Ibu jo anak padusi mampunyoi paran pantiang dalam mauruih rumah jo anggota kaluargo. Pangambiakan kaputuihan dalam kaluargo marupokan hak kaum laki-laki.

Urang Ambai sangaik manghargoi padusi subagai hargo diri suku. Untuak maminang gadih Ambai, saurang lalaki patuik mambayia mahar atau mambayia harto kapado kaluargo padusi nan ka dipinang. Rumah adaik masyarakaik Ambai disabuik munu tawa atau munu mamo. Pola kahidupan mereka taikaik adonyo kabasamoan jo raso paduli tahadok dunsanak-dunsanaknyo ateh dasa hubuangan darah jo hubuangan parnikahan nan masih kuaik. Apobilo ado anggota kaluargo nan mambantuak kaluargo baru jo alun mampunyoi rumah, mako kaluargo baru tasabuik buliah tingga basamo jo urang tuonya sambia mampasiapkan rumah tampek tingga. Masyarakaik Ambai manganuik sistem parnikahan eksogami (parnikahan kalua klen/marga) bagi laki-laki atau padusi nan samo klen/marganyo indak dibatuakan untuak nikah, kalau pun ado nan mangarajokan, ka dianggap subagai suatu palanggaran atau parnikahan sumbang. Untuak masalah parnikahan bagi masyarakaik Ambai, mangenal parnikahan antaro dunsanak sapupu silang pado ganarasi kaduo jo katiga. Mereka mangistilahkan parnikahan itu maneta atau firumi. Tujuan dari parnikahan tasabuik supayo hubuangan kakarabalauak tatap tajalin araik dari ganarasi ke ganarasi. Anak-anak padusi sajak baumua sapuluah tahun alah diwajibkan manolong mandenyo di dapua jo anak tasabuik diajakan caro maolah makanan khas urang Ambai. Damikian juo anak laki-laki sajak baumua sapuluah tahun alah harus mangarajokan karajo laki-laki.[1]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d e f g Embram, Esther Rita (2021). REPRESENTASI SOSIAL BUDAYA SUKU AMBAI DALAM CERITA RAKYAT. http://kibascenderawasih.kemdikbud.go.id/index.php/kibas/article/view/300/228: Kibas Cenderawasih. ISBN 2656-0607 (online)|1858-4535 (print) | 2656-0607 (online). 
  2. a b Hidayah, Zulyani (April 2013). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia. pp. 475. ISBN 978-979-461-929-2. 
  3. Woria, Andrew (2020-07-02). "Luar Biasa!! Setiap hari di Ambai, ada tradisi gotong royong tangkap ribuan ikan". KEPULAUAN YAPEN (dalam bahasa Indonesia). Situs Resmi Pemerintah Kepulauan Yapen. Diakses tanggal 2023-02-05. 

Pranala lua[suntiang | suntiang sumber]