Urang Buol

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Urang Buol
Total populasi
75.000 jiwa
Kawasan jo populasi nan signifikan
 Indonesia, Sulawesi Tengah
Bahaso
Bahasa Buol, Bahasa Indonesia
Agamo
Islam

Urang Buol adolah suku bangso nan badiam di Provinsi Sulawesi Tengah bagian utara, dakek pabatasan Provinsi Gorontalo. Daerah ko diapik dek pagunuangan di bagian selatan jo lauik sulawesi di bagian utara. Wilayah tampek tingga urang Buol tamasuak limo di antaro sadolah kecamatan di Kabupaten Buol, yaitu kecamatan Biau, Lakea, Tiloan, Gadung, Bukal, Karamat, Momunu, Bokat, Bunobugu Paleleh Barat dan Paleleh.[1]

Bahaso nan dipakai adolah bahaso Buol, karano indak punyo prasarana jalan darek nan mamadai untuak berhubungan jo sesama urang Buol, mako inyo labiah banyak manggunoan sarana lauik, karano wilayahnyo babateh jo lauik Sulawesi. Walaupun tapisah-pisah, inyo tatap maraso sabagai ciek suku bangsa, karano parmampuan bahaso, adaik istiadaik, dan tanah asa nan talatak di balakang mitologi awak nan khas.[1]

Mato pancaharian[suntiang | suntiang sumber]

Urang Buol mangambangan mato pancaharian basamo-samo tanam di sawah jo ladang (batanam kalalapa jo cengkih nan secara ekonomis sangaik potensial). Hutan di daerah ko bantuak manunjang kahidupan urang jo hasia-hasia rotan, damar, kayu mani, dan gulo enau. Di kawasan pantai, inyo mangarajoan panangkapan ikan. Salain itu ado juo nan karajo di bidang perdagangan.[1]

Golongan masyarakaik[suntiang | suntiang sumber]

Urang Buol tau babarapo kalompok masyarakaik: kalompok kaluarga rajo (tan poyoduiya); kalompok bangsawan nan masih punyo hubungan karabat dakek jo rajo (tan wayu); kalompok nan hubungan karabatnyo jo rajo alah agak jauah (tan wanon); kalompok urang kabanyakan (taupat); dan kalompok budak, yaitu urang nan malangga adaik atau kalah dalam parang. Panggolongan ko kini alah nampak barubah dek pengaruh pangambangan pendidikan, pangambangan ekonomi, jo ajaran agamo Islam.[2]

Di maso kini, panggolongan masyarakaik labiah badasarkan pado status dalam struktur pamarintah, tingkek pendidikan umum, dan agamo. Walaupun baitu, tokoh-tokoh adaik dan urang nan dituakan indak diabaikan dan tatap di aromaik.[2]

Nan urang tu paralu kini ko adolah usaho-usaho untuak maningkekan pangelolaan sektor hutan dan parikanan, nan marupokan kakuatan wilayah kediaman suku Buol ko. Sektor pariwisata juo potensial untuak dikaluang karano daerah pasisia punyo banyak pantai nan manarik.[2]

Adaik jo tradisi[suntiang | suntiang sumber]

Monuni adolah mamasuak surang bayi dalam buaian atau ayunan. Di Sulawesi Tangah khususnyo Urang Buol, Monuni marupokan sabuah bantuak rangkaian adaik nan dilakuan turun-temurun sampai kini masih tatap dipertahankan dek masyarakaik Buol.[2]

Upacara adaik Monuni patamo dilakukan pado anak partamo Urang Buol anak maupun anak padusi, disaat bayi baru tua tujuah hari dan paliang lambat tua duo minggu sahinggo biasonyo kaluarga nan baru ka mandapekan anak, siap kandungan surang ibu mulai tuo, persiapan-persiapan Monuni alah mulai dikumpua saketek demi saketek dan gadang keteknyo kegiatan alah direncanakan dek kaduo kaluarga pihak apak jo ibu.[2]

Asa mulo / sijarah Monuni mode nan dituturkanoleh informan konon manuruik sajarah bahwa pado suatu hari, sang rajo duduak dalam rumah di bagian ka muko jendela sadang mambaco Alquran / sadang maoaji, tiba-tiba didatangi dek surang pembantu rajo, mangadaian berita kalau ado surang bayi dilatakkan di dakek rumah dan indak dicaliak siapa nan latak bayi tu. Sudah tu rajo mangecekan kalau itu anak wak sayang dan langsuang mamadahan ka pabantuak rajo agar bayi tu dimandikan jo aia kelapa ameh dan disarungi jo Wudo-Wudo tu lalok ditimang-timang dek sang rajo tu dimasuakan dalam buaian. Sajak wakatu itu dimulailah acara / ritual Monuni untuak Urang Buol.[2]

Monuni barasa dari kato Tuni aratinyo "buaian" jadi Monuni aratinyo mambuai anak bayi, bisa diartikan Monuni adolah mamasuak surang bayi dalam buaian atau ayunan.

Arati jo Tujuan palaksanaan Adato Monuni adolah sabagai bantuak harapan aga mandapekan iduik nan ancak dan dijago dari satiok masalah jo marabahayo. Secara khusus, harapan upacara adaik Monuni ko dilakuan untuak mahindari hal-hal nan buruak mode panyakit, supayo pertumbuhan anak jadi sempurna, capek gadang, pintar, cekatan jo pandai mangecek jo punyo rezeki nan barlimpah.

Palaksanan Monuni di Urang Buol dibagi dalam 4 (ampek) kategori hal-hal ko disasuai jo kemampuan atau turun kaluarga rajo, bangsawan dan[2]

masyarakaik sacaro umum, diantaronyo:[2]

  • Monuni hadat penuh (Monuni Adato Kuabvuta, Kuadualyom Bolre)
  • Monuni hadat dalam rumah (Monuni Adato Kobvu Adualyom Bolre)
  • Bhuayut Pani  
  • Tuni Ni Biang.

Pihak-pihak nan terkait/talibat dalam palaksanaan Adato Monuni:

  • Rajo jo permaisuri (Madika agu Taa Bukinio).
  • Dukun kampung / dukun beranak (Biango / Pani).
  • Camat dan istri (Ulrean agu Bukinio).
  • Kepala Desa dan istri  serta perangkatnya (Bubatono Kambungo agu Buki-Bukinio).
  • Pegawai Sar’i dan istri / Pemuka Agama (Tilo Lrebi agu buki - bukinio).
  • Para Pemangku Adat (Tilo Dudulyaka No Hadat).
  • Biang[2]

Tahapan dan Proses Palaksanaan Monuni Hadat Penuh:[suntiang | suntiang sumber]

  1. Monondoma sabalunnyo mulai palaksanaan tahapan-tahapan upacara, wajib dikanaian penjemputan ka patinggi adat, pantangtangtangguang wilayah, lingkungan yaitu Madika, Camat, Kapalo Desa jo manyadioan bahwa palaksanaan tahapan di bawah ko segera dimulai.
  2. Pemasangan Bendera adat (Bonila Adat) yang yang terdiri atas 2 warna merah putih dan warna kuning.  
  3. Persiapan pengaturan Donden (Mogotor Donden).
  4. Penjemputan buaian bayi di rumah tetangga (Mamogoyo Tuni Abore).
  5. Penjemputan kelapa emas (Maa Mogolya Bongo Bvulyaan).
  6. Mengambil air di tujuh rumah / masjid (Maa Mogolya Unggog an Bolre).
  7. Memandikan bayi (Mopodigu Taditi)
  8. Sang bayi dibawah keliling dihadapan pelaksana/ tamu undangan (Mopopalrit Taa Biti a Talyu Nilo Mo Kareja).
  9. Bayi dimasukkan dalam buaian (Taditi tapatonon a tuni).
  10. Memasang kain (Payata Dondugo Lrimo,Dondugo Dudubo).
  11. Bayi diayun untuk pertama kali (Taditi dugungunonon).
  12. Maangkek bayi dari buaian (Monopalyo) oleh nenek sakaliguih mambarian hadiah sabagai tando kasia sayang seperti mamakaikan galang batu (Galang Bitu).
  13. Manabua bareh tujuah warna.
  14. Pambacaaan Banzanji jo doa Aqiqah sakaligus doa salamaik (Modua Mosalyamat).

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c https://repositori.kemdikbud.go.id/12417/1/Ensiklopedi%20Suku%20Bangsa%20di%20Indonesia.pdf
  2. a b c d e f g h i "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-01-28. Diakses tanggal 2023-01-28.