Urang Tunjung

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Urang Dayak Tunjung
Jumlah populasi

kurang lebih 76.000, .

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Kabupaten Kutai Kartanegara dan Kabupaten Kutai Barat, Kalimantan Timur: 76.000
Bahaso
Tunjung ( tjg ), Indonesia
Agamo
Kristen Protestan,Katolik,Islam.
Kalompok etnik takaik
suku Dayak(Rumpun Ot Danum), suku kutai)

Urang Tunjung adolah suku bangso nan ado di Kabupaten Kutai Barat (24,2%) dan Kabupaten Kutai Kartanegara Kalimantan Timur Dalam daerah Kabupaten Kutai inyo tasebar dalam babarapo daerah kacamatan, misalnyo Kacamatan Kota Bangun, Kacamatan Melak, Kacamatan Barong Tongkok, Kacamatan Kembang Janggut, dan Kacamatan Muara Pahu.[1] Urang Tunjung ko masih dapek dibagi ateh babarapo sub kalompok, misalnyo sub kalompok Tunjung Bubut, Tunjung Asli, Tunjung Bahau, Tunjung Hilir, Tunjung Lonokng, Tunjung Linggang, dan Tunjung Berambai.

Urang Dayak Tunjung mandiami kecamatan:[1]

  1. Long Iram, Kutai Barat
  2. Tering, Kutai Barat
  3. Linggang Bigung, Kutai Barat
  4. Barong Tongkok, Kutai Barat
  5. Melak, Kutai Barat
  6. Sekolaq Darat, Kutai Barat
  7. Muara Pahu, Kutai Barat
  8. Mook Manor Bulatn, Kutai Barat
  9. Muara Wis, Kutai Kartanegara
    1. Desa Enggelam, Muara Wis, Kutai Kartanegara
  10. Kembang Janggut, Kutai Kartanegara
    1. Desa Kelekat, Kembang Janggut, Kutai Kartanegara
    2. Desa Bukit Layang, Kembang Janggut, Kutai Kartanegara
    3. Desa Pulau Pinang, Kembang Janggut, Kutai Kartanegara
  11. Kenohan, Kutai Kartanegara
    1. Desa Lamin Telihan, Kenohan, Kutai Kartanegara
    2. Desa Teluk Bingkai, Kenohan, Kutai Kartanegara
    3. Desa Lamin Pulut, Kenohan, Kutai Kartanegara

Tonyoi Benuaq marupokan namo lain dari Tunjung-Benuaq. Kaduo Urang Dayak ko maraso indak tapisalah elok dari segi sosial dan budaya. Tapi acok juo dijalehan sacaro tapisah yaitu Urang Dayak Tunjung dan Urang Dayak Benuaq. Parbandiangan hubungan suku Tunjung jo suku Kutai, bantuak hubungan suku Baduy jo suku Banten. Urang Kutai dan suku Banten marupokan suku nan hampia sadolahnyo maadoan Islam, sadangkan suku Tunjung dan suku Baduy marupokan suku nan teguh manjaga religi sukunyo.[1]

Sijarah jo asa usua[suntiang | suntiang sumber]

Indak ado data tatulih tentang asa usua Urang Dayak Tunjung ko. Awak dapek tau asa usua inyo hanyo dari carito-carito rakyat dari urang-urang tuo nan didapek sacaro turun temurun.[1]

Konon manuruik carito Urang Dayak Tunjung ko datang dari dewa-dewa nan manyilma manjadi manusia untuak mambaelok dunia nan alah rusak nan takenal jo sebutan "Jaruk'ng Tempuq". Jaruk'ng adolah namo dewa nan manjadi manusia dan Nempuuq atau Tempuuq aratinyo maburu. Namo suku Dayak Tunjung ko manuruik urangnyo adolah Tonyooi Risitnjung Bangkaas Malikng Panguruu Ulak Alas nan artinyo Urang Tunjung adolah paahlawan nan bakarajoan sabagai dewa palinduang.[2]

Namo asli suku Tunjung ko adolah Tonyooi. Sadangkan kato Tunjung surang dalam bahaso dayak Tunjung adolah "Mudik" atau ka arah uluik sungai. Ceritane mode itu. pado suatu hari Salah surang Tonyooi Mudik dan basobok jo urang Haloq (Sebutan Urang Dayak ka urang nan maninggaan adaik Dayak) tu Haloq tu batanyo ka Tonyooi nio pai kamari, tu si Tonyooi Manjawab "Tuncuuk'ng", maksudnya mudik. Urang Haloq lalu biasonyo mancaliak urang nan bantuak tanyoannyo tadi disabuik "Tunjung" dan sampai kini namonyo tu masih dipakai.

Urang Dayak Tunjung tingga badampingan jo suku Dayak Benuaq nan punyo sajarah nan bahubungan, bantuak suku Dayak Benuaq, Dayak Tunjung juo barubah ka Kristen pado awal tangah abad ka-19.

Dayak Tunjung nan tingga dikawasan Kenohan dan Muara Wis di Kutai Kartanegara umumnyo marupokan anggota Gereja Kemah Injil Indonesia (Kristen Protestan), sambia di kawasan Kutai Barat sakitar 53.5% maanut Kristen Protestan, 44.5% Maunurot Katolik Roma, 1.5% Islam dan 0.5% Kaharingan.[2]

Sistem kapercayaan[suntiang | suntiang sumber]

Kabanyakan anggota masyarakaik suku-bangso ko maaluik agamo Kristen dan bagian lainnyo maaluik agamo Islam. Tapi sacaro umum inyo masih se mangadoan hubungan jo roh-roh berdasarkan sistem kepercayaan nenek moyangnyo. Hubungan jo roh-roh itu untuak mamintak kasalamatan, rezeki dan lain-lain. Yang manjadi panghubung jo roh-roh itu adolah para dukun (belian). Pengaruh Islam dalam agamo urang Tunjung indak baitu baguno. Pengaruh nan nampak misalnyo namo dew a paliang tinggi nan disabuik Laraia. Namo tu bantuaknyo datang dari Allah ta'ala, akan tapi pangaratian ndak samo. Dalam mite dan upacara dewa taingek tu ndak disebut Laraia, tapi dipakai dalam rangka parcaktaan jo urang lain.[3]

Mato pancaharian[suntiang | suntiang sumber]

Mata pancaharian utamo urang Tunjung adolah batani ladang dan sabagian masih marupokan ladang bapindah jo tanaman pokoknyo padi. Di sabalah tu awak juo mananam palawija, sepertijagung, ubi kayu, ubi jalar, kacang-kacangan, sayua-sayua, jo tanaman kareh misalnyo lado, durian, rambutan, cempedak, langsat, dan lain-lain. Sebagai mata panyajian tambahan inyo mancekek ikan di sungai, kumpua hasil hutan mode rotan, domar, tengkawang, sarang ayam.[3]

Paguyuban[suntiang | suntiang sumber]

Dewasa ko ado paguyuban/ormas untuak mangumpuahan kaduo sub-etnis ko yaitu Sempek Tonyoi Benuaq. STB marupokan juo anggota Persekutuan Dayak Kalimantan Timur (PDKT).

STA (Sempek Tonyoi ASA), gabungan sapuluah kampung jo namo akhia asa mode:[3]

  1. Balok Asa
  2. Juhan Asa
  3. Juaq Asa
  4. Ngenyan Asa
  5. Muara Asa
  6. Pepas Asa
  7. Ongko Asa
  8. Asa
  9. Ombau Asa
  10. Geleo Asa
  11. Gemuhan Asa.

Sempek lainnyo ado juo Sempek Tonyooi Sekolaq nan tadiri dari babarapo kampung: Sekolaq Darat, Sekolaq Joleq, Sekolaq Oday, Sekolaq, Muliaq dan lainnyo

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Urang Tunjung punyo bahaso surang sabagai bahaso ibu yaitu bahaso Tunjung. Salah ciek sumber mangatoan bahaso ko tabagi manjadi ampek dialek, yaitu dialek Tunjung Tengah, Tunjung Londong, Tunjung Linggang, dan Pahu. Inyo rato-rato bisa mangecek Indonesia. Bahasa Kutai marupokan bahaso pargaulan di lingkungan masyarakaik Kabupaten Kutai nan dikuasoan jo urang Tunjung. Sebagian dari inyo juo mangarati bahaso tatangganyo yaitu bahaso Benuaq. Bahasa Tunjung dan bahaso Ampanang tamasuak kalompok bahaso Barito-Mahakam, nan penyebarannyo tabateh di daerah Mahakm.[4]

Sistem karabaik[suntiang | suntiang sumber]

Prinsip karabatan nan dianut oleh suku dayak tunjung adolah prinsip bilateral, nan manhitung sistem karabatan dari pihak laki maupun padusi. Satiok urang tamasuak dalam karabatan apak jo ibunyo, anak-anaknyo punyo hak dan kawajiban nan samo ka kaluarga pihak ibu maupun apak.

Kelompok karabatan suku dayak tunjung takatuik dek hubungan karabatan nan disabuik Purus. Purus dihitung berdasarkan hubungan darah dan hubungan nan timbul malalui parkawinan. Kelompok kekerabatn nan dihitungan malalui purus disabuik batak. Individu nan masih punyo hubungan karabatan dari sabuah kalompok disabuik sabatak (batak tai) dan nan ndak disabuik batak ulunt.[3]

Adaik tingga sasudah nikah mandapekan adaik utrolokal, sapasang pangunjuang bebas mamiliah untuak tingga di lingkungan sanak laki atau sanak bini. Kemungkinan lain adolah adaik neolokal, aratinyo bisa badiam di lua lingkungan sanak laki atau bini.

Pangambangan desa nan barasa dari sabuah rumah lamo (Luu) masih tatap mangikat panduduak manjadi sabuah komunitas desa. Di masyrakat dayak tunjung ado juo pelapisan sosial nan dibidahan jo tajam bana pas susunan pamarintahan desa adaik (zaman lamonyo kuno) masih berlaku. Hanyo pelapisan sosial adolah pangaruah masuak pamarintah balando ka daerah tampek urang-urang dayak batinggia. Sistem parbudokan nan ado dihapuskan basamo jo palaranghan potong kapalo (mengayau) nan dalam bahaso tunjung disabuik balaaq.[3]

Susunan pelapisan sosial masyarakaik tunjung pado zaman dulu adolah:[3]

  1. Hajiiq (Golongan Bangsawan), mereka terdiri dari raja beserta keturunannya, pemengkawaaq (pengawal raja) dan mantik tatau ( bawahan pemengkawaaq nan berhubungan langsung dengan rakyat) dengan semua keturunanya.
  2. Merentikaq merentawi disingkat merentikaq (golongan merdeka atau golongan biasa) mereka tidak termasuk golongan hajiq ataugolongan hamba sahaya. Golongan merentikaaq ini mempunyai hak untuk menarikan Tarian Calant caruuq, karena mereka keturunan asli dari Sengkereaq.
  3. Ripat (hamba sahaya), golongan ini mengabdikan diri pada Golongsn hajiiq.

Tokoh-tokoh Urang Dayak Tunjung[suntiang | suntiang sumber]

  • Dr. Yurnalis Ngayoh (alm), mantan Gubernur Kalimantan Timur.
  • Mgr. J. Husin, MSF (alm) Uskup Palangkaraya.
  • Mgr. F. Sului, MSF (alm) Uskup Samarinda.
  • Ismael Thomas, mantan Bupati Kabupaten Kutai Barat 2006 - 2011, 2011 - 2016, anggota DPR RI periode 2019-2024.
  • Y. Dullah, Ketua Presidium Dewan Adat, Kutai Barat.
  • Drs Thomas Edison M.Si., Dirjen Bimas Kristen Protestan Depag RI jakarta
  • Prof. Dr. Laurentius Dyson P, (alm) Dosen Pasca Sarjana UNAIR Surabaya
  • Kolonel Yohanes Ubad, mantan Mawil hansip Bankalan Madura (almarhum)
  • Dr. Michael Elias Malat (almarhum), mantan Dekan Fakultas Ekonomi dan ketua LPPM Universitas Pelita Harapan, Tangerang
  • Samsudin, Saudagar/Pengusaha di Jakarta (almarhum)
  • Yahya Ibung, SH., tokoh Dayak Tunjung di Balikpapan
  • Dr. Melki Kamuntik, M.Pdk., Kepala Bimas Kriten Protestan Kaltim
  • Dr. Samson, Dosen Unmul Samarinda
  • Dr.Theresia Malat, Dosen Unmul Samarinda
  • Dr. Adrianus Inu Natalisanto, Dosen Unmul Samarinda dan salah satu pemenang Penghargaan Publikasi Ilmiah Internasional 2016
  • Maria Margareta Puspa Rini, SE, Anggota DPRD Kaltim
  • Drs. Thamus Bodjer MM Wakil Ketua STB Kaltim
  • Drs. Y. Lahajir, M. Hum guru besar antropologi Gajah Mada. (Alm)
  • Jackson Jhon Tawi (Alm) Ketua DPRD Kubar.
  • Ekti Imanuel Anggota DPRD Provinsi. Kaltim priode 2019-2024.
  • Ridwai Ketua DPRD Kubar priode 2020-2024 menggantikan J. Jhon Tawi.
  • Abed Daniela Malat S.Pd. Tokoh pemuda, pembina 'Komunitas Skateboard Ambon'. Pengusaha dan Profesi Logistic.

Kesenian[suntiang | suntiang sumber]

Lagu Dayak Tunjung[4][suntiang | suntiang sumber]

  • Tonau
  • Waweq daraaq
  • Waweq bataq umaq
  • asank pejai
  • Asakng Aur sion Lingooq
  • Bujakng Pelegaq
  • Besukaar Tonar Nataar
  • Borneo
  • Kinu Kempunaan

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d Melalatoa, M. Junus (1995-01-01) (dalam bahaso id). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L-Z. Direktorat Jenderal Kebudayaan. https://books.google.com/books?id=FbGECgAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=ensiklopedisuku+bangsa&hl=id. 
  2. a b Lahajir (2001) (dalam bahaso id). Etnoekologi perladangan orang Dayak Tunjung Linggang: etnografi lingkungan hidup di dataran tinggi Tunjung. Diterbitkan atas kerjasama Yayasan Adikarya IKAPI dan the Ford Foundation. ISBN 978-979-9341-41-9. https://books.google.com/books?id=bhpwAAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=dayak+tunjung&q=dayak+tunjung&hl=id. 
  3. a b c d e f Maunati, Dr Yekti (2003-01-01) (dalam bahaso id). Identitas Dayak. Lkis Pelangi Aksara. ISBN 978-979-9492-98-2. https://books.google.com/books?id=FcxjDwAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA337&dq=dayak+tunjung&hl=id. 
  4. a b (dalam bahaso id) Peralatan hiburan dan kesenian tradisional daerah Kalimantan Timur. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Direktorat Jenderal Kebudayaan, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Proyek Penelitian Pengkajian dan Pembinaan Nilai-Nilai Budaya. 4 April 1993. https://books.google.com/books?id=7M2fAAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=dayak+tunjung&q=dayak+tunjung&hl=id.