Urang Aoheng

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Urang Aoheng
Jumlah populasi
Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Kacamatan Long Apari

Kabupaten Mahakam Ulu dan Kabupaten Kutai Barat,

Kalimantan Timua, Indonesia

Bahaso
Aoheng, Kayan, Kenyah, Bukat
Agamo
Kristen, Kristen Katolik
Kalompok etnik takaik
Dayak Kenyah, Kayan, Bahau, Punan, Benuaq

Urang Dayak Aoheng atau urang Dayak Penihing (kode: pni) adolah urang bangso di Indonesia nan tamasuak ciek dari sub-kalompok Dayak.[1] Urang Aoheng/Penihing marupokan 1,7% dari panduduak Kutai Barat. Masyarakaik urang Aoheng hiduik bapindah-pindah atau di sakitar Pagunuangan Muller-Pagunuangan Schwaner, Kalimantan Timua.[2]

Manuruik Rousseau, urang Penihing umumnyo manyabuik dirinyo pulo subagai Aoheng.[2] Dayak Aoheng/Penihing adolah ciek dari anak urang Dayak nan mandiami kacamatan Long Apari, kabupaten Mahakam Ulu, provinsi Kalimantan Timua.

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Dayak Aoheng/Penihing mangecek dalam bahaso Aoheng (kode: pni).[3] Manuruik pangakuan panduduak, di sabalah timua Dusun Long Apari ditutuakan bahaso Kayan jo Kenyah; di sabalah utaronya ditutuakan bahaso Kenyah; di sabalah salatannyo ditutuakan bahaso Bukat.

Badasakan hasia panghituangan dialektometri, isolek Aoheng (Penihing) marupokan sabuah bahaso jo parsentase pabedaan bakisar 81%—100% jiko dibandiangan jo bahaso-bahaso di sakitarnyo, misalnyo jo bahaso Bajau Pondong, bahaso Lundayeh, jo bahaso Bahau Ujoh Bilang.

Kasenian jo budayo Urang Aoheng[suntiang | suntiang sumber]

Ciek dari banyaknyo warisan budayo Urang Aoheng adolah topi tradisional nan disabuik Cahung Kallung. Topi ko manjadi karajinan anyaman nan dibuek dek panduduak khusus untuak padusi atau juo laki-laki nan ka baladang. Ndak sarupo topi biaso, cahung kallung mampunyoi babarapo bantuak. Babeda bantuak, beda pulo kagunoannyo.[1]

Cahung lainnyo iolah cahung daya yaitu topi polos babahan dasa daun pandan nan diagiah warna putiah tanpa santuhan apo pun. Cahung iko digunoan dek inyo nan ka baladang atau juo manuju ladang. Dalam pangamehannyo, cahung daya labiah taliek sadarhano tapi walaupun baitu masih ado nilai seni nan tatanam di dalamnyo.

Mambuek cahung indak baitu mudah, apolai di zaman kini. Pangrajin mulai takikih zaman, babandiang luruih jo rimbo panyadio bahan baku cahung nan alah mulai baganti pulo lahan subagai lahan karambia sawit. Saaik iko, anak mudo di daerah ko kabanyakan labiah katuju jo kasibukan nan lain.

Pambuekan ciek cahung dapek mamakan wakatu hinggo saminggu dek nan alun tabiaso. Sadangkan dek urang nan alah manjadian kagiatan ko rutinitas, hanyo dibutuahkan wakatu 2 hari.[1]

Rumah adaik[suntiang | suntiang sumber]

Rumah lamin urang Dayak Aoheng nan dirasmikan dek pamarintah Indonesia pado tahun 1967

Rumah Lamin adolah rumah adaik urang Dayak Aoheng. Rumah iko mampunyai panjang sakita 300 meter, leba 15 meter, dan jo tinggi kurang labiah 3 meter. Rumah Lamin dikenal pulo subagai rumah panggung nan panjang dari sambuang menyambuang. Rumah iko dapek dihuni dek babarapo kaluargo karano ukuran rumah nan cukuik gadang.

Tata ruang Rumah Lamin tadiri dari tigo ruang pokok yaitu dapua, biliak jo ruang tamu. Karano rumah lamin dihuni sacaro bakelompok bisa ratuihan kapalo kaluargo sahinggo tiok kaluargo mampunyoi ciek ruang dapua, ciek biliak khusus bagi nan alah manikah jo ciek ruang tamu nan candaruang subagai ruang masyarakaik karano mamanjang manjadi ciek ruang di sapanjang muko biliak-biliak kaluargo. Salain subagai ruang patamuan, ruang tamu, maupun ruang kaluargo ruangan iko baguno subagai tampek lalok bagi anak-anak nan alun bakaluargo.[4]

Panikahan adaik Urang Aoheng[suntiang | suntiang sumber]

Ado babarapo tahapan nan paralu dilalui sahinggo panikahan dapek dikatokan sah sacaro adaik. Sacaro inti, ado tigo tahapan untuak nikah adaik Aoheng. Nan patamo prosesi Besuki, sudah tu Besaa, kudian prosesi Paruq.[5]

Besuki iolah kunjuangan calon marapulai ka rumah anak daro. Dalam prosesi tasabuik, malam sabalun Adaik Besaa dimulai, Besuki alah dilakukan. Besuki marupokan pangenalan kaduo kaluargo gadang sarto maagiahan informasi bahso nikah adaik ka dilaksanoan. Nikah adaik nan dimakasuik iolah tahapan salanjuiknyo, yakni adaik Besaa jo Paruq.

Adaik Besaa manjadi acaro utamo dari tigo rangkaian tasabauik. Proses pangesahan panikahan sacaro adaik, nan dalam bahaso lokal disabuik sawe, tajadi pado acaro iko. Indak hanyo itu, nasihaik dari dunsanak untuak manjalani hiduik bakaluargo tajadi pulo katiko adaik Besaa. Di sikolah, pantangan adaik, nasehat sarto pasan untuak bakaluargo diagiah tau.

Untuak tahap salanjuiknyo barulah dilanjuikan ka acaro Paruq, sarupo kagiatan piknik nan harus dilaksanoan kaduo pasangan tasabuik. Namun, ado babarapo nan harus diparhatian dek kaduo pasangan. Yaitu mancari kayu baka bagi marapulai jo daun pisang hutan bagi anak daro. Kaduonyo malambangkan kahidupan kaluargo nan harus dilalui. Tahapan tarakhir iolah Paruq nan dilaksanoan pado kudian harinyo. Apobilo kasado tahapan alah dilalui, mako kaduonyo dinyatoan sah sacaro adaik.[5]

Dalam panikahan adaik Dayak Aoheng, babarapo barang khusus paralu disiapkan dek calon marapulai. Macam janis jo jumlah barang tasabuik babeda pulo tiok panikahan. Barang itulah nan digunoan subagai simbol panikahan sacaro adaik sarto nilai-nilai untuak bakaluargo.

Ado katantuan tingkekan kaluargo nan ka manikah, kok katurunan rajo sambuah barangnyo, kok manangah beda pulo, kok kalangan bawah beda lo lai. Misalnyo, tingkekan kasta kaluargo dari katurunan golongan manangah sacaro adaik atau disabuik Kowi Naum, mako ado sapuluah barang nan paralu disiapkan dek calon marapulai.

Adopun sapuluah barang syaraik adaik tasabuik iolah tajau meko (guci), olok eton (mandau), olok daya tolong danang (mandau tampilan), kotip hawong (tas), gelawi—saroman baju kabaya, jo inu ujung (galang maniak). Salain itu siwong tajong (saruang tajong), siwong bahalai (kain bahalai), awit (batu jala), jo siu daung atau ayam jantan. Kasado barang tasabuik disabuikkan dalam bahaso lokal masyarakaik Dayak Aoheng.

Barang tasabuik diharuskan dipasiapkan dek pangantin. Intinyo kasado barang simbol tasabuik maagiahan makno tagabuangnyo duo urang dalam ikekan parnikahan. Malalui barang tasabuik, bekonyo pantangan jo larangan-larangan adaik nan alah ditatapkan dalam bakaluargo malalui adaik disahkan. Apobilo alah malakukan panikahan adaik, hukum adaik panikahan balaku pulo. Barang-barang itulah subagai simbolnyo.[5]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c Asdhiana, I Made (ed.). "Cahung Kallung, Warisan Suku Dayak Aoheng". Kompas.com. Diakses tanggal 2023-01-30. 
  2. a b Hidayah, Zulyani (2015). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia. pp. 28. ISBN 978-979-461-929-2. 
  3. MIMDAN. "Bahasa Aoheng di Provinsi Kalimantan Timur". merajutindonesia.id. Diakses tanggal 2023-02-05. 
  4. YUUWONO, A. B. (2015). PERAN, FUNGSI DAN MAKNA ARSITEKTUR RUMAH LAMIN DALAM BUDAYA ADAT SUKU DAYAK DI KUTAI BARAT KALIMANTAN TIMUR. Jurnal Teknik Sipil Dan Arsitektur. Diakses 05-02-2023
  5. a b c Ardan, M.S. "Mengenal Pernikahan Adat Dayak Aoheng, Wajibkan Guci hingga Mandau dari Mempelai Pria". Kaltimkece.id (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-01-31. 

Pranala lua[suntiang | suntiang sumber]