Urang Brusu

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Urang Burusu)
Urang Brusu
Jumlah populasi

± 25.000 jiwo

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Dusun Sesua, Kacamatan Malinau Baraik
Kabupaten Malinau, Kacamatan Sesayap jo Sesayap Hilia
Kabupaten Tana Tidung, Kacamatan Sekatak
Kacamatan Tanjuang Palas Utaro, Kabupaten Bulungan
Kalimantan Utaro, Indonesia
Bahaso
bahaso Belusu, bahaso Indonesia
Agamo
Kristen Protestan, Katolik
Kalompok etnik takaik
Dayak rumpun Ot Danum,Urang Dayak Paser,Urang Dayak Dusun Deyah, Urang Kutai,Urang Dayak Benuaq,Urang Dayak Bentian,Urang Dayak Tunjung,Urang Dayak Bawo,Urang Dayak Taboyan, Urang Dayak Maanyan.

Urang Brusu atau Berusu atau Belusu atau juga Bulusu adolah salah ciek subsuku Dayak nan barado di wilayah Dusun Kapuak, Kabupaten Tana Tidung, Kacamatan Muruk Rian, Provinsi Kalimantan Utaro. Muruk Rian bastatuih subagai Kacamatan nan marupokan hasia pamakaran pado tangga 4 September 2012. Populasi urang Belusu saaik iko labiah kurang ado 25.000 jiwo.

Manuruik sastra lisan nan diwarihkan turun-tamurun, asa muasa urang Dayak Belusu adolah barasa dari Dagas Samangawang yaitu suatu tampek di hulu Kabupaten Malinau tapeknyo di Gong Solok. Dari tampek itu kamudian urang Belusu bamigrasi ka babarapo daerah yaitu Dusun Sesua, Kacamatan Malinau Baraik Kabupaten Malinau, Kacamatan Sesayap jo Sesayap Hilia Kabupaten Tana Tidung, Kacamatan Sekatak jo Kacamatan Tanjuang Palas Utaro Kabupaten Bulungan. [1]

Mato pancarian[suntiang | suntiang sumber]

Mato pancarian sahari-hari masyarakaik Dayak Belusu di Dusun Kapuak adolah patani, pataranak jo nalayan. Pataranakan manjadi salah ciek mato pancarian nan pantiang sarupo: bataranak kandiak, ayam, itiak jo lain subagainyo. Nalayan marupokan juo salah ciek mato pancarian wargo Belusu nan dilakukan dek laki-laki jo manggunokan biduak, jala, pukaik, panciang jo lain subagainyo.[1]

Agamo[suntiang | suntiang sumber]

Mayoritaih Urang Belusu di Dusun Kapuak Kacamatan Muruk Rian badasakan agamo nan dianuik yaitu: agamo Protestan sabanyak 15,01 parsen jo pamaluak Katolik sabanyak 8,03 parsen. Urang Dayak Belusu mampunyoi baaneka ragam budayo nan manariak jo uniak tarutamo dalam hal ritual kapicayoan tahadok roh-roh urang mati.[2]

Kabudayoan[suntiang | suntiang sumber]

Adaik istiadaik nan dimiliki masyarakaik Dayak Bulusu sangaik baragam, mulai dari awa tahun sampai akhia tahun salalu ado upacaro adaik, dari parkawinan, kalahiaran sampai kamatian.[2] Dayak Bulusu masih cukuik kantal jo adaik istiadaiknyo, maskipun subagian gadang masyarakaik suku iko alah babaua jo kamajuan teknologi, tapi mereka indak maninggakan tradisi budayo nan diturunan dari nenek moyang. [3]

Sampai saaik iko masyarakaik Belusu masih mampatahankan adaik istiadaik nan alah manjadi sabuah karakteristik khas jo mangaka dalam budayo masyarakaik Belusu. Dalam pelaksanaan upacaro adaik diharuihkan untuak malakukan tradisi nan sudah ditatapkan sacaro turun-tamurun dalam urang Dayak Belusu di dusun Kapuak yaitu tradisi “minuman pangasiah”. Tradisi iko wajib dilakukan pado saaik upacaro adaik tradisional Belusu, karano tradisi iko dapek disabuik falsafah hiduik nan ka tatap ado sampai bilo pun. Minuman iko marupokan minuman nan sakral, jo mangkonsumsi pangasiah timbua parasoan sanang, jo labiah barani dalam mangungkopkan kato-kato nan nio disampaikan, sarto mangakrabkan jo mampaaraik hubuangan jo sanak saudaro sahinggo minuman iko biaso juo disabuik subagai simbol minuman “pasahabaikan”.

Tradisi minuman pangasih iko dilakukan hanyo acaro adaik tradisional tatantu sarupo; parnikahan, kalahiaran, alek, panen, panyambuikan tamu. Dalam manyuguahkan minuman pangasiah iko sangaik pulo uniak jo caro di tampekkan disabuah Belanai (tempayan). caro maminumnyo uniak pulo indak sarupo caro pado umuamnyo jo manggunokan bambu sacaro bagantian, jo harus bapasangan sarupo: pasangan laki bini, bisa juo bapasangan jo sasamo kawan padusi nan lainnyo. indak diparkenankan bagi pasangan nan alun sah, karano untuak mancagah sasuatu hal nan indak diinginkan. Larangan kareh maminum pangasiah iko untuak anak bausio 17 tahun ka bawah, karano masih manganduang alkohol jo dampak dari minuman iko ka mambuek sasaurang mabuak. Akan tatapi, mereka tatap manjalankan tradisi nan alah turun-tamurun dilakukan dek leluhur, karano bagi masyarakaik Belusu minuman pangasiah marupokan minuman nan sakral.[1]

Salain itu salah ciek tradisi nan masih rutin dilakukan adolah upacaro kamatian yaitu Incaud nan marupokan acaro buang pantang.[2] Buang pantang dimakasuikkan subagai patanda untuak mangakhiari maso pantang atau larangan, maso pantang itu barupo kagiatan untuak indak basanang-sanang tamasuk mamuta musiak. Pantangan itu dilakukan dek kaluargo nan sadang baduko salamo saminggu atau labiah. Salamo maso pantang pihak kaluargo labiah banyak manganang kaelokan jo kabiasoan almarhum. Kamudian pado upacaro buang pantang, dimakasuikannyo subagai bantuak palapehan arwah supayo ditarimo di sisi Tuhan nan Maha Esa, ado pulo tarian panganta arwah. Salain itu, pihak kaluargo ka manyajikan makanan khas Urang Dayak Bulusu.[3]

Parnikahan adaik[suntiang | suntiang sumber]

Sabalun malaksanokan acaro adaik parnikahan talabiah dahulu harus maliwaiki sabuah tahap-tahap palaksanoannyo yaitu; partamo pihak laki-laki tibo ka rumah pihak si padusi untuak malakukan pinangan atau malamar jo mambawo babarapo buah tampayan (puruik) subagai suatu pasyaratan. Satalah itu, disapakaiki tangga parnikahan jo barapo jumlah puruik nan ka disanggupi dek pihak laki-laki sacaro umuam jumlah puruik nan harus dipanuahi adolah 30 buah tampayan jo minimal 30 juto rupiah pitih (acok disabuik pitih hanguih).

Satalah manjelang hari-H, sahari sabalunnyo sado pihak kaluargo laki-laki bakumpua basamo, dalam bakumpua ikolah minum pangasiah disadiokan subagai raso hormaik masyarakaik Belusu tahadok tamu nan tibo di dusun Kapuak supayo labiah mampaaraik tali pasaudaraan. Satalah itu mampelai laki-laki basarto rombongan naiak ka rumah mampelai padusi nan disabuik “masak ngandu” (naiak untuak manikah). Sesudah mampelai laki-laki naiak ka rumah mampelai padusi untuak malakukan “masak ngandu”, rombongan mampelai laki-laki manuju ka “balai” (rumah adaik) sado kaluargo pihak padusi babarih untuak manyambuik rombongan laki-laki, biasonyo disambuik jo tarian parang.

Setiap urang nan mangaikan rombongan mampelai laki-laki satalah mamasuaki balai wajib meminum pangasiah nan alah disuguahkan dek pihak padusi, walaupun minuman iko masih manganduang alkohol akan tatapi, masyarakaik Dayak Belusu tatap manyuguahkan minuman pangasiah subagai minuman utamonya karano minuman iko marupokan salah ciek minuman nan sakral. sabalun disuguahkan kapado masyarakaik atau para tamu minuman pangasiah akan diucapkan mantra (doa) dalam bahaso Belusunya “Ngangkab”, nan marupokan mantra (doa) kapado roh-roh nenek moyang supayo masyarakaik Belusu tatap rukun dalam manjalankan sabuah upacaro parnikahan jo indak ado hal-hal nan indak diinginkan. Dalam mangucapkan mantra (doa) indak sumbarang urang dapek mangucapkannyo. Akan tatapi, hanyo urang-urang tatantu saja sarupo; kapalo adaik, maupun tokoh masyarakaik Belusu nan alah lanjuik usio biasonyo labiah mangarati jo mangatahui makasuik jo fungsi dari mantra tasabuik.

Satalah itu dapek dilakukan acaro puncak yaitu “Pegurungan” (makan basamo) kaduo mampelai duduak di ateh gong jo mamakai pakaian adaik Belusu, jo di tangah kaduo mampelai juo alah disiapkan makanan panjang nan alah ditata rapi sapanjang “balai” (rumah adaik). Di sikolah puncak dari acaro, kaduo mampelai makan basamo, sambia mandanga nasihaik-nasihaik dari urang tuo untuak bekal barumah tanggo. Satalah makan kaduo mampelai juo disuguahkan minuman pangasiah nan wajib diminum indak hanyo tamu undangan, tatapi kaduo mampelai diharuskan pulo untuak mangaikan tradisi budayo Belusu nan sudah ditatapkan, jo sambia mambicarokan bilo mampelai padusi ka dibawo ka rumah mampelai laki-laki nan disabuik (ngatod giwan). Biasonyo kasapakaikan maanta pengantin (ngatod giwan), balangsung indak lamo satalah acaro parnikahan, paliang lamo 1 minggu. Baakhianyo acaro (ngatod giwan), mako sacaro rasmi padusi ikuik basamo lakinyo jo mambangun kaluargo baru.[1]

Makanan khas Urang Bulusu[suntiang | suntiang sumber]

Urang Dayak Bulusu sacaro nilai jo budayo sajatinyo ampiang sarupo jo urang Dayak lainnyo, tapi memang urang Dayak Bulusu cukuik tarkenal akan kauniakan kuliner tradisionalnyo. Babarapo makanan khas jo uniak masyarakaik Bulusu diantaronyo sarupo tamba, sajanis makanan fermentasi jo bahan utamo dagiang kandiak atau lauak.[3] Makanan iko juo manjadi salah ciek kuliner uniak khas suku Dayak Bulusu, namun indak hanyo disajikan dalam upacaro adaik, tamba acok juo jadi hidangan makan basamo kaluargo. Caro pambuekan tamba mudah pulo, tamba lauak misalnyo hanyo cukuik mambarasiahkan lauak, lalu diirih-irih supayo bumbu maresap. Satalah dicuci barasiah, lauak dilemakan garam jo nasi kamudian lauak jo bahan dimasuakan ka dalam wadah kadap udaro. Fermentasi dilakukan 14 hari, uniaknyo makanan iko bisa langsuang dimakan tanpo proses pamasokan talabiah dahulu. Rasonyo cukuik asam juo mampunyoi baun nan khas, ampiang manyarupoi tape. Tamba sajak dulu manjadi salah ciek caro masyarakaik urang Dayak Bulusu untuak mangawaikan lauak, maski alah ado masin pandingin tapi kuliner iko masih taruih dilastarikan.

Salain tamba, ado pulo menu makanan banamo tembiluk. Tembiluk adolah sajanih caciang nan hiduik di dalam batang kayu nan tabanek di dasa batang aia. Tembiluk baukuran panjang jo basipek sarupo rayok nan bisa mahancuakan kayu. Batang kayu nan di dalamnyo tadapek tembiluk biasonyo mampunyoi bintiak-bintiak putiah pado parmukaan batang kayu. Uniaknyo caciang iko bisa langsuang disantap, tatapi bisa pulo dicampuakan jo asam limau jo potongan lado sarto garam. Masyarakaik Urang Dayak Bulusu labiah acok mangonsumsi caciang tembiluk katiko mamasuaki musim kemarau, karano labiah mudah untuak mancari batang kayu di dasa batang aia. Tradisi, budayo jo makanan khas Urang Dayak Bulusu iko lah nan manjadi pambedo suku iko jo subsuku Dayak lainnyo nan manyebar di Kalimantan. Kauniakan iko pun dipartahankan sipayo manjadi ciri khas Urang Dayak Bulusu.[2]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d Sulistriani, J dkk (2021). Mantra pada Tradisi Minuman Pengasih dalam Pernikahan Suku Dayak Belusu: Kajian Folklor. Universitas Mulawarman: Samarinda https://e-journals.unmul.ac.id/index.php/JBSSB/article/download/4629/pdf (e-ISSN 2549-7715)
  2. a b c d "Acara Puncak Incaud, Tradisi Budaya Dayak Belusu | Kab. Tana Tidung". tanatidungkab.go.id. Diakses tanggal 2023-02-09. 
  3. a b c Astuti, Tristania D (2022). "Keunikan Tradisi Kuliner Dayak Bulusu Di Kalimantan Utara". validnews.id (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-02-09. 

Pranala lua[suntiang | suntiang sumber]