Urang Dayak Simpakng

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Suku Dayak Simpakng
Banua Simpakng
Jumlah populasi

1.449.811 Jiwa.

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Indonesia:

Kalimantan Barat: 1.449.811 Jiwa Tabagi di Limo daerah: Sekitar Sungai Banjur: 5.900 Jiwa Sekitar Sungai Kualant: 11.162 Jiwa Kecamatan Meliau: 626 Jiwa Sekitar Sungai Semanakng: 7.749 Jiwa Kecamatan Laur: 799 Jiwa

Bahaso
bahaso Dayak Simpakng tabagi manjadi ampek dielek; Banyur, Kualatn, Semanakng, Sajan.
Agamo
Sabagian Islam, tapi kabanyakan masih manganuik kapicayoan niniak moyang Animisme
Kalompok etnik takaik
Suku Dayak.

Dayak Simpakng atau acok disabuik jo istilah Dayak Simpang sajo, tarutamo urang lua yang indak tabiaso malafalkan bunyi konsonan Dayak Simpakng atau sering kali disabuik jo istilah Dayak Simpang, tarutamo urang lua yang indak tabiaso malafalkan bunyi konsonan sabalun nasal (huruf k sabalum ng), adolah salah satu subsuku Dayak yang umumnyo bamukim di Kacamatan Simpang Hulu jo Simpang Duo, Kabupaten Ketapang. Sabagian ketek urang ko juo tadapek di pabatasan wilayah Kabupaten Ketapang jo Kabupaten Sanggau, Provinsi kalimantan Barat, tapeknyo di sapanjang daerah aliran Sungai Banjur, Semandang, Baram, jo Kualatn.

Banua Simpakng atau Tonah Simpbang Sekayok adolah istilah lokal yang dipakai oleh Suku Dayak Simpakng untuak manyabuik ciek kasatuan geo politik wilayah pamukiman urang tu. Dalam konteks pambagian wilayah administratif kini ko.[1]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Bahaso Dayak Simpakng (atau biaso disabuik Simpang) dipagunokan oleh urang Dayak Simpakng yang bamukim di Kec. Simpang Hulu jo Simpang Dua, Kab. Ketapang, Prov. Kalimantan Barat. Badasarkan karakteristiknyo bahaso Dayak Simpakng dapek dibagi ka dalam 4 dialek, yoitu: [2]

  1. Dialek Banyur. Subsuku Dayak Simpakng yang batutua dialek Banyur atau Banjur bamukim di sapanjang Sungai Banjur yang mamanjang dari utara hinggo ka salatan, maupun di kampuang-kampuang sakitarnyo. Kampuang-kampuang iko adolah Kampuang Simpang Dua, Selantak, Banjur, Karab, Sebori, Pemocah, Pantan, Kemora, Merangin, Mentawa Biring, Lembawang, Natai Kruing, Sekatap, jo Sama. Jumlah panutunyo sakitar 5.900 jiwa.
  2. Dialek Kualatn. Panutur bahaso Simpakng badialek Kualatn bamukim di sapanjang Sungai Kualatn. Jumlahnyo dipakirokan sakitar 11.162 jiwa, ditambah jo para panutur yang tasebar di tigo kampung di Kec. Meliau yang dipakirokan bajumlah 626 jiwa. Urang-urang yang bamukim di bagian hulu Sungai Kualatn, tarutamo di Kampuang Loko dan Botong, mampunyoi pabedaan dialek jo para panutua dialek bahaso Kualatn yang bamukim di bagian tangah. Dialek di bagian hulu batang aia tasabuik tadanga labiah lantang jo cepek. Bahkan, babarapo kosa kato dalam dialek Kualatn yang tadapek di kaduo kampuang iko gaya pagucapannyo dipangaruhi dek bahaso Dayak Desa dan bahaso Kancikng yang babatasan langsuang dengan kaduo kampuang iko.
  3. Dialek Semanakng. Dikenal pulo jo istilah dialek Semandang. panutua awalnyo bamukim di sapanjang Sungai Semanakng jo sakitarnyo. Dalam pakambangannyo, dialek Semanakng ditutuakan pulo oleh urang-urang yang bamukim di pakampuangan yang jauh dari Batang aia Semanakng, sarupo Kampuang Sie Mara, Kenanga, Sei Nibung, Pergung, Kesio, Pantong, Setutuh, Legong, Taga, Paser, Tolus, jo Selangkut Lipur, Deraman, Sei Tontang dan Selirang. Jumlah penuturnyo sakitar 7.749 jiwa.
  4. Dialek Sajan. Dialek Sajan acok dinamoi oleh masyarakaik sakitar sabagai bahaso Saje jo Baram. Kalompok urang Sajan tagolong ketek, elok dari segi jumlah maupun wilayah panyebarannyo. Dialek Sajan kadang manjadi bahan elokkan bagi para panutu bahaso Simpakng nan badialek lain karano kaunikannyo. Hal iko dalam bateh tatentu barakibaik pado keengganan generasi mudo untuak bakomunikasi dalam bahaso Simpakng badialek Sajan, karano alasan malu. Penutua bahaso iko hanyo bamukim di 2 wilayah kampuang, yaitu Kampuang Baram jo Tanjung Maju. Baram talatak di Kec. Simpang Hulu, sadangkan Tanjung Maju sacaro administratif barado di Kec. Laur. Jumlah panutua bahaso Simpakng badialek Sajan yang tingga di kaduo kampuang iko sakitar 799 jiwa.

Pado dasarnyo ka ampek dialek bahaso Simpakng yang dipaparkan di ateh mampunyoi hubuangan yang amaik dakek satu jo nan lain. Para panutua bahaso Simpakng badialek Banyur, Kualatn jo Semanakng indak akan mangalami kasulitan untuak saliang bakomunikasi di antao urang ko, maskipun urang ko juo bisa saliang mangidentifikasi jiko lawan mangeceknyo mampunyoi pabedaan dialek bahaso. Akan halnyo dialek Sajan atau Baram mampunyoi pabedaan yang cukuik bararti.[2]

Asal-usua[suntiang | suntiang sumber]

Badasarkan carito umum yang ditamukan, kalompok etnis Dayak Simpakng barasa dari Tanah Tamba Rawang di Sukadana yang bapindah ka Tanah Simpakng/Banua Simpakng.[2] Dipakirokan barasa dari daerah Sukadana (Kayong Utara kini). Manuruik urang tuo adat suku iko barasa dari Tamak Rawang, di kawasan Sukadana, di Pantai Selat Karimata. Suku Dayak Simpakng untuak salanjuiknyo bamigrasi ka padalaman. Labiah lanjuik mangamukokan kapindahan iko karano daya dukuang lingkungan di tampek pamukiman lamo indak lai mamadai untuak di huni. Katiko itu manuruik para tatuo adat masyarakaik Dayak Simpakng yang di pimpin oleh Mangkgu Lurah. inyo adolah pmimpin masyarakaik yang bamukim di Tamak Rawang. Situasi di Tamak Rawang kala itu alah sangaik sulik, rebung, paku, melinjau sarato binatang buruan alah langka sahinggo paralu mancari tampek baru yang labiah mamadai. Hinggo akhirnyo sampailah urang iko di daerah hulu-hulu sungai yang tanahnyo subur jo alam masih sangaik makmur. Kapalo ikan nan di tamui sampai balumuik karano indak pernah di ambiak. Sampai kini masyarakaik Dayak Simpakng pun manatap di daerah yang kini labiah di kenal dengan sabutan Tonah Simpakng Sakayok.[1]

Lageda asa-usua niniak moyang[suntiang | suntiang sumber]

Lagenda yang mangisahkan tentang asal mulo Dayak Simpakng manyatokan kalau urang Dayak Simpakng barasa dari katurunan Dayang Putung (atau Puteri Junjung Buih dalam versi Malayu Ketapang). Dayakng Putung dipicayo sabagai puteri Raja Ulu Ai yang pernah bamukim di hulu Sungai Krio. Sawakatu masih ketek, inyo dihanyuikkan ayahnyo dan ditamukan oleh saurang kakek. Dayakng Putung iko akhirnyo dirawat oleh kakek yang manamukannyo, lalu manjelma manjadi puteri yang paliang cantik di Tanah Kayong.

Kacantikan Dayakng Putung berhasil mamikek hati Prabu Jaya, putera Raja Karajaan Majapahit, yang pernah badaulat di Sukadana sabagai pusat Karajaan Tanjungpura. Adonyo parubahan politik di Karajaan Sukadana jo manyebarnyo agamo Islam mambuek urang Dayak Simpakng kamudian bamigrasi sacaro gadang ka Banua Simpakng karano babarapo alasan, sarupo patimbangan keamanan dan katertarikan akan potensi alam di Banua Simpakng, galombang papindahan yang kaduo disababkan adonyo pamaksaan untuak mambayia pajak blesting atas karajo samo Karajaan Tanjungpura jo Kompeni Balando. Panamuan lokasi yang disabuik Banua Simpakng dilakukan sacaro indak sangajo.

Alkisah saurang yang banamo Mangku Lurah (pamimpin suku Dayak Simpakng) basamo 9 urang rakyatnyo sadang pai baburu dan mancaliak saikua ciliang gadang yang bantuaknyo aneh. Meskipun kapalao ciliang itu ditumbuahi buluah jo rotan, namun tatap dikaja oleh Mangku Lurah maingek saat itu rakyatnyo sadang dalam ancaman kalaparan jo wabah panyakik. Pangajaran yang dilakukan tahadap seekor ciliang itu mambaok urang tu ka tampek yang panuah dengan sumber makanan.[2] Mangku Lurah lalu mamutuskan baliak ka Tamba Rawang. Kamudian inyo mangajak sagalo rakyatnyo pindah ka Banua Simpakng. Migrasi urang iko lakukan dengan mangandarai parahu gadang manyusuri Sungai Semendang. Rombongan iko sempat mambangun pusaik pamukiman di Pauh Goncong untuak salanjuiknyo manyebar ka babrapo tempek.

Mangenai urang Dayak Simpakng yang manuruik legenda mampunyoi katurunan darah Jawa (dari suami Dayakng Putung) masih manjadi kontroversi hinggo kini. Indak ditamukan adanyo bukti-bukti yang mayakinkan, meskipun kabudayaan Jawa alah tarintegrasi ka dalam upacara pakawinan urang Dayak Simpakng. Sabaliknyo, bukti yang manunjuakkan kalau urang Dayak Simpakng dulunyo pernah tingga di daerah Sukadana jo di antaro urang-urang Malayu baragamo Islam, labiah dapek ditarimo. Hal iko juo dipakuek dengan adonyo pangakuan dari suku-suku Malayu yang bamukim di Sukadana jo ditamukannyo Gua Nek Takun (sabuah gua yang dianggap keramat). Panutua bahaso Dayak Simpakng adolah urang Dayak Simpakng yang pado umumnyo bamukim di Kacamatan Simpang Hulu jo Kacamatan Simpang Dua, Kabupaten Ketapang, Provinsi Kalimantan Barat. Pambagian ampek kalompok Dayak Simpakng badasarkan wilayah adat (tampek bamukim), tabagi manjadi: Sungai Kualatn, Semanakng, Banjur jo Baram, mambuktikan adonyo kaitan antaro pabedaan wilayah adat dengan pabedaan logat bahaso jo kosa katonyo.[1]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c Susanti, Mardiana; Thamrin, Eddy; Prayogo, Hari (2022-08-18). "ETNOTEKNOLOGI MASYARAKAT SUKU DAYAK SIMPAKNG DALAM PEMANFAATAN ROTAN DI DESA BATU DAYA KABUPATEN KETAPANG". JURNAL HUTAN LESTARI (dalam bahasa Inggris). 10 (2): 246–258. doi:10.26418/jhl.v10i2.49253. ISSN 2776-1754. 
  2. a b c d "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diakses tanggal 2023-02-01.