Amir Hamzah

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Amir Hamzah
LahiaTengku Amir Hamzah
28 Februari 1911
Tanjung Pura, Langkat, Sumatera Timur, Hindia Balando
Maningga20 Maret 1946 (umua 35)
Kuala Begumit, Binjai
MakamMasjid Azizi, Tanjung Pura, Langkat, Sumatera Timur, Indonesia
KarajoPenyair
BahasoIndonesia / Malayu
KabangsaanIndonesia
Suku bangsoMalayu
Aliran sastraPenyair
TemaCinta, Agama
Karya nan populer Buah Rindu
Nyanyi Sunyi
PasanganTengku Puteri Kamiliah
AnakTengku Tahura

Tengku Amir Hamzah nan langkoknyo bagala Tengku Amir Hamzah Pangeran Indera Putera (lahia di Tanjung Pura, Langkat, Sumatera Timur, 28 Februari 1911 – maningga di Kuala Begumit, 20 Maret 1946 pado umua 35 taun) adolah surang sasterawan Indonesia angkatan Pujangga Baru. Baliau lahia dari kaluargo urang bangsawan Melayu Kasultanan Langkat, dan banyak bakacimpuang dalam bidang sastra jo kabudayaan Melayu.

Baliau mandapek pandidikan di Sumatera jo Jawa. Amir talibaik jo pergerakan nasionalis Indonesia samaso baliau baraja di sikola manangah ateh di Surakarta sakita taun 1930-an. Baliau jatuah cinta jo rekan sikola babanso Jawa, Ilik Sundari. Keduo-duo rekan iko kekal karik maupun salapeh Amir menamatkan pandidikannyo di sikola perundangan di Betawi (sekarang Jakarta). Mereka anyo berpisah pado taun 1937 apabilo Amir dipanggia kumbali ka Sumatera untuak mangawini puteri Sultan jo batugeh di istano – Amir tatap manjalankan tugasnyo mahupun indak baraso gambira jo pakawinannyo. Baliau batugeh sabagai wakil karajaan di Langkat salapeh pengisytiharan kamardekaan Indonesia pado taun 1945. Baliau tabunuah pado taun barikuiknyo semaso sabuah revolusi sosial nan dikatuai Partai Komunis Indonesia jo disemadikan di dalam kubua rami.

Kahidupan[suntiang | suntiang sumber]

Maso ketek[suntiang | suntiang sumber]

Ayah Amir Hamzah banamo Tengku Muhammad Adil nan bagala Datuk Paduka Raja. Tengku Muhammad Adil marupoan wakil Sultan untuak Luhak Langkat Hulu nan bakaduduakan di Binjai. Badasar silsilah kaluargo istano Kasultanan Langkat, Amir Hamzah adolah katurunan ka-10 dari Sultan Langkat. Amir Hamzah maabihan maso ketek di kampuang alamannyo. Dek kawan sapamenannyo, Amir ketek biaso dipanggia jo sabutan Tengku Busu atau "Tengku nan bunsu". Said Hoesny, kawan Amir Hamzah di maso keteknyo manggambaannyo sabagai surang anak elok laku nan jadi kasayangan sadonyo urang.

Dari ketek, Amir dididik dalam prinsip-prinsip Islam, takah mangaji, fikih, jo tauhid, sarato baraja di Masjid Azizi di Tanjung Pura dari ketek.[1] Inyo tatap manjadi Muslim nan taat sapanjang hidupnyo. Pariode di mano inyo manyalasaikan studi formal juo dipadebatkan. Babarapo sumber, tamasuak pusat bahaso pamarintah Indonesia, manyabuikkan bahsonyo inyo mulai basakolah pado tahun 1916,samantaro biografer M. Lah Husny manulih bahsonyo tahun partamo sakolah formal panyair ko adolah pado tahun 1918.[2] Di sakolah dasar babahaso Bulando di mano Amir partamo kali baraja, inyo mulai manulih[3] sarato mandapek panilaian-panilaian nan ancak[4] dalam biografi nan ditulisnyo tantang Amir, panulih Nh. Dini manulih bahsonyo Amir dijuluki "abang" dek kawan-kawan sakelasnyo karano inyo jauah labiah tinggi daripado mereka.[1]

Pado tahun 1924[5]atau 1925,[6] Amir lulus dari sakolah dasarnyo di Langkat jo pindah ka Medan untuak baraja di Meer Uitgebreid Lager Onderwijs (MULO, sakolah manangah partamo) di situ.[7] Sasudah manyalasaikan studinyo kiro-kiro duo tahun kamudian, inyo mamasuki hubungan formal jo sapupunyo dari pihak ibunyo, Aja[lower-alpha 1] Bun.[8] Husny manulih bahsonyo kaduonyo sangajo dipatamukan jo dijodohkan untuak manikah dek urang tuo mereka,[9] namun Dini manganggap hubungan itu sabagai sumpah untuak manjadi salalu satia.[10] Karena urang tuonyo mangizinkannyo untuak manyalasaikan studinyo di Jawa, Amir kamudian pai ka ibu kota kolonial Hindia Belanda di Batavia (kini Jakarta) untuak manyalasaikan studinyo.[9]

Baraja di Jawa[suntiang | suntiang sumber]

Amir pai ka Pulau Jawa surang sajo lewat pajalanan di lauik salamo tigo hari di kapal Plancus.[11][12] Katiko tibo di Batavia, inyo masuak di Christelijk MULO Menjangan, di mano inyo manyalasaikan tahun SMP tarakhianyo.[9] Anthony H. Johns dari Australian National University manulih bahsonyo di sakolah ko Amir mampalajari babarapo konsep jo nilai-nilai Kekristenan.[13] Di Batavia, Amir talibaik pulo dalam organisasi sosial Jong Sumatra.[14] Katiko pariode iko pamudo Amir manulih puisi partamonyo. Husny manulih bahsonyo Amir patah hati sasudah manamukan Aja Bun nan alah manikah jo laki-laki lain nan indak sapangatahuan Amir,[15] samantaro Dini bapandapek bahsonyo puisi "Tinggallah " ditulih indak lamo sasudah Amir naiak kapa Plancus, katiko inyo sangaik taragak jo ayah bundonyo.[16]

Armijn Pane
Sutan Takdir Alisjahbana
Amir mendirikan Poedjangga Baroe dengan Armijn Pane (atas) dan Sutan Takdir Alisjahbana.

Sasudah manyalasaikan sakolah manangah sarato kapulangannyo sabanta ka Sumatra, Amir malanjuikkan sakolahnyo ka Algemene Middelbare School (AMS, sakolah manangah ateh) nan dioperasikan Boedi Oetomo di Surakarta, Jawa Tengah, di mano inyo mampalajari Sastra Timur jo bahaso, tamasuak bahaso Jawa, Sanskerta, jo Arab.[17] Amir labiah suko manyandiri daripado di asrama nan rami, inyo labiah mamiliah manyewa biliak di rumah priAchdiat Karta Mihardja;[18] mereka bapandapek bahsonyo Amir adolah pamuda nan ramah, rajin, jo catatan langkok jo biliak nan barasiah (salimuik dilipek elok-elok, Mihardja kamudian bacarito, bahsonyo "... lalat jang kesasar akan dapat tergelintjir atasnja"), tapi Amir ko adolah urang nan romantis pulo; cenderung baibo ati di bawah cahayo lampu jo mangisolasi diri dari kawan-kawan sakelasnyo.[19]

Di Surakarta Amir bagabuaang jo garakan nasionalis. Inyo ka batamu jo sasamo parantau dari Sumatra jo mandiskusikan masalah sosial rakyat Melayu Nusantara di bawah kakuasaan kolonial Belanda. Meskipun pemuda bapandidikan kala tu pado umumnyo labiah mamilih mangecek manggunakan bahasa Bulando, inyo basikareh mangecek jo bahaso Melayu.[20] Tahun 1930 Amir manjadi kapalo cabang dari Indonesia Moeda di Surakarta, manyampaikan pidatonyo dalam Kongres Pemuda 1930 jo mangabdi sabagai editor majalah organisasi itu, "Garoeda Merapi".[21] Di sakolah inyo kamudian batamu sarato jatuah cinto jo Ilik Soendari, gadih Jawa nan hampia saumua jo inyo.[22] Soendari, putri Raden Mas Koesoemodihardjo, adolah ciek dari banyak murid padusi di sakolah tu, jo rumahnyo barado di dakek nan parnah ditinggal Amir. Manuruik Dini, kaduonyo samakin dakek, Amir mangajari Soendari bahaso Arab, jo Soendari mangajarinya bahaso Jawa.[23] Mereka capek basobok satiok hari, bacakap-cakap tantang babagai topik.[24]

Ibu Amir maningga pado tahun 1931, jo ayahnyo satahun sasudahnyo; pandidikan Amir pun indak bisa dibiayai. Sasudah studi AMS-nyo rampung, inyo nio taruih baraja di sakolah hukum di Batavia. Karano tu, inyo manulih kapado sanaknyo, Jakfar nan mangatur agar biaya siso studinyo dibayia dek Sultan Langkat. Pado tahun 1932 Amir bisa baliak ka Batavia jo mamulai studi hukumnyo,[25] mangaambiak karajo paruh waktu sabagai guru.[26] Pado awalnyo, hubunganny jo Soendari dilanjuikkan malalui surek, maskipun Soendari sagaro malanjuikkan studinyo di Lembang, kota nan jauah labiah dakek jaraknyo ka Batavia daripado Surakarta, iko mamungkinkan kaduonyo untuak batamu diam-diam[27] – katiko urang tuo Soendari mangatahui hubungan mereka, Amir jo Soendari pun dilarang untuak batamu.[28]

Tahun tu, duo puisi partamo Amir, "Soenji" (EYD":"Sunyi") jo "Maboek ..." (EYD:"Mabuk"), ditabiakkan dalam edisi Maret majalah Timboel. Dalapan karyanyo nan lain dipublikasikan tahun itu, tamasuak syair badasakan Hikayat Hang Tuah,[29] tigo puisi lainnyo, duo potong puisi prosa, jo duo carito pendek; puisi tu baliak ditabikkan dalam Timboel, samantaro prosa tu tabiak dalam majalah Pandji Poestaka.[30] Kiro-kiro September 1932 Armijn Pane, atas dorongan dari Sutan Takdir Alisjahbana, editor rubrik "Memadjoekan Sastera " (EYD:"Memajukan Sastra ", rubrik sastra Pandji Poestaka), mangundang Amir untuak mambantu mereka mandirikan majalah sastra independen.[31] Amir manarimo, jo ditugas manulih surek untuak maminta kiriman tulisan.[31] Sajumlah limo puluah surek dikiriman Amir kapado panulih-panulih nan alah tanamo kala tu, tamasuak ampek puluah dikirimkan ka para kontributor "Memadjoekan Sastera".[32] Sasudah babarapo bulan pasiapan, edisi awal ditabikkan pado bulan Juli tahun 1933,[33] jo judul Poedjangga Baroe. Majalah baru iko ado di bawah kendali editorial Armijn jo Alisjahbana,[34] samantaro Amir manabikkan hampia kasado tulisan-tulisannyo nan barikuiknyo di situ.[30]

Pado patangahan 1933 Amir diimbau baliak ka Langkat, di mana Sultan Langkat mambaritahukan duo syarat nan harus Amir panuhi untuak malanjuikkan studinyo, yaitu manjadi siswa nan rajin, sarato maninggalkan gerakan kamerdekaan Indonesia.[35] Maskipun manghadapi panolakan Sultan Langkat, Amir manjadi talibat labiah jauah dalam gerakan nasionalis, mambawa inyo ka bawah pangawasan Bulando nan samakin maningkek.[36] Inyo taruih malanjuikkan untuak manabikkan karyanyo dalam Poedjangga Baroe, tamasuak sarangkaian limo artikel tantang Sastra Timur dari bulan Juni sampai Desember 1934 jo tarjemahan dari Bhagawad Gita dari 1933 sampai 1935.[30] Namun studi hukumnyo manjadi tatunda, bahkan alum marampungan studinyo pado tahun 1937.[37]

Pandidikan[suntiang | suntiang sumber]

Amir Hamzah basikola sajak baumua 5 taun di Langkatsche School, iyolah sikolah dasa Balando di Tanjung Pura pado taun 1916. Sabagian gada guru di sikola ko adolah urang Balando, sadang guru Malay ciek urang sajo. Sasudah luluih baraja salamo 7 taun, bataruihan ka MULO di Medan. Sataun balalu, Amir bapindah ka Batavia sarato malanjuikan pandidikannyo di Christelijk MULO Menjangan dan luluih dari sikola tu taun 1927. Sudah tu baliau manaruihan ka AMS di Solo, Jawa Tangah, maambiak jurusan Sastra Timua. Di Solo, mulo-mulo Amir Hamzah tingga di kompleks asrama kadiaman KRT Wreksodiningrat nan talatak di sampiang istano Kasunanan Surakarta. Kudian baliau pindah tingga basamo kaluargo RT Sutijo Hadinegoro di Nggabelen. Satalah salasai maso baraja di Solo, Amir Hamzah baliak ka Batavia untuak manampuah pandidikan Sikolah Tinggi Hakim pado awa taun 1934. Di maso-maso ko, baliau sibuak mampalajari kabudayaan moderen, kabudayaan Jawa, jo kabudayaan Asia nan lainnyo. Salamo tingga di Pulau Jawa, baliau banyak pulo bakawan jo tokoh pagarakan asa Jawa, sarupo Mr. Raden Pandji Singgih jo KRT Wedyodi.[38]

Karya kapanyairan[suntiang | suntiang sumber]

Amir Hamzah mulai taasah minaiknyo jo sastra saaik tingga di Solo. Amir basikola di AMS Solo basamo-samo jo Armijn Pane dan Achdiat K. Mihardja. Di kota tu pulo Amir mulai manulis babarapo sajak patamonyo. Sajak nan bajudua Mabuk jo Sunyi baasia dimuek majalah Timbul nan diasuh dek Sanusi Pane. Babarapo sastrawan lainnyo nan iduik pulo samaso jo Amir Hamzah antaro lain Sutan Takdir Alisjahbana, Mohammad Yamin, Soeman Hs, JE Tatengkeng, sarato HB Jassin.

Amir Hamzah basamo Sutan Takdir Alisjahbana dan Armijn Pane mandirian majalah Pujangga Baru di taun 1933, nan kudian dek HB Jassin disabuik sabagai tonggak badirinyo Angkatan Sastrawan Pujangga Baru. Amir mawarisan 50 sajak asali, 77 sajak tajamahan, 18 prosa liris, 1 prosa liris tajamahan, 13 prosa, jo 1 prosa tajamahan. Jumlah kasaluruahan karya ko adolah 160 tulisan.[39] Duo karya Amir nan paliang takana adolah kumpulan sajak Nyanyi Sunyi (1937) jo Buah Rindu (1941). Dalam Buah Rindu nan ditulih antaro taun 1928 jo taun 1935 tacaliak jaleh parubahan lambek-lambek, saaik lirik pantun jo syair Malayu manjadi sajak nan labiah moderen. Karya tajamahan Amir antaro lain Setanggi Timur (1939), Bagawat Gita (1933), jo Syirul Asyar (tt.).

Amir Hamzah indak anyo jadi panyair gadang pado jaman Pujangga Baru, tapi baliau pun dipandang sabagai panyair nan bakamampuan tinggi dalam bahaso Malayu-Indonesia. Di tangannyo, bahaso Malayu mandapek suaro jo lagu nan unik nan taruih diaragoi inggo kini.

Amir Hamzah tabunuah dalam Revolusi Sosial Sumatera Timur nan malanda pasisia Sumatra timur di taun-taun awa Indonesia mardeka. Pado tanggal 7 Maret 1946, Pemuda Sosialis Indonesia manangkok labiah kurang 21 tokoh nan dipandang urang feodal, tamasuak di antaronyo Amir Hamzah. Urang-urang nan ditangkok ko pado 20 Maret 1946 dijatuahi ukuman mati. Jinasah Amir Hamzah dimakamkan di pakubuaran Masjid Azizi, Kuala Begumit, Tanjung Pura, Langkat. Baliau maninggaan surang isteri, Tengku Kamaliah, jo surang putri, Tengku Tahura. Amir Hamzah diangkek manjadi Pahlawan Nasional Indonesia badasar SK Presiden RI Nomor 106 / taun 1975, tanggal 3 November 1975.[38]

Catatan kaki[suntiang | suntiang sumber]

  1. Atau juga Aje.

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b Dini 1981, hlm. 20.
  2. Husny 1978, hlm. 17.
  3. Husny 1978, hlm. 18.
  4. Musa 1955, hlm. 13.
  5. Language Center, Amir Hamzah.
  6. Husny 1978, hlm. 20.
  7. Pusat Bahasa, Amir Hamzah; Husny 1978, p. 21
  8. Husny 1978, p. 24; Dini 1981, p. 17
  9. a b c Husny 1978, hlm. 24.
  10. Dini 1981, hlm. 22.
  11. Dini 1981, hlm. 24.
  12. Dini 1981, hlm. 21.
  13. Johns 1979a, hlm. 125.
  14. Husny 1978, hlm. 29.
  15. Husny 1978, hlm. 32–33.
  16. Dini 1981, hlm. 29–30.
  17. Dini 1981, hlm. 33–34.
  18. Husny 1978, hlm. 38.
  19. Mihardja 1955, hlm. 115–17.
  20. Dini 1981, hlm. 36–37.
  21. Dini 1981, hlm. 74.
  22. Jassin 1962, p. 40; Mihardja 1955, p. 122
  23. Dini 1981, hlm. 44–46.
  24. Dini 1981, hlm. 49.
  25. Husny 1978, hlm. 42–43.
  26. Dini 1981, hlm. 83.
  27. Dini 1981, hlm. 82.
  28. Dini 1981, hlm. 85.
  29. Teeuw 1980, pp. 126–27; Balfas 1976, p. 61
  30. a b c Jassin 1962, hlm. 211–19.
  31. a b Foulcher 1991, hlm. 14–17.
  32. Siregar 1964, p. 77; Foulcher 1991, p. 20
  33. Teeuw 1980, hlm. 50.
  34. Siregar 1964, hlm. 75.
  35. Husny 1978, hlm. 47–49.
  36. Husny 1978, hlm. 63.
  37. Husny 1978, hlm. 74–75.
  38. a b Poliyama Widya Pustaka.
  39. Ismanto 2010.

Daptar Pustaka[suntiang | suntiang sumber]

  • Mengenal Pahlawan Nasional: Riwayat Pendek dan Perjuangan Para pahlawan Indonesia. Tim Redaksi Buku SD Poliyama Widya Pustaka. 
  • Dini, Nh. (1981) (dalam bahaso Indonesia). Amir Hamzah: Pangeran dari Seberang. Jakarta: Gaya Favorit Press. OCLC 8777902. 
  • Musa (1955). "Asal Usul Keturunan Amir Hamzah" (dalam bahaso Indonesia). Tjatatan-tjatatan tentang Amir Hamzah. Yogyakarta: Djawatan Kebudajaan. pp. 7–13. OCLC 220483628. 
  • Husny, M. Lah (1978) (dalam bahaso Indonesia). Biografi – Sejarah Pujangga dan Pahlawan Nasional Amir Hamzah. Jakarta: Department of Education and Culture. OCLC 18582287. 

Pautan lua[suntiang | suntiang sumber]