Urang Bunak

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu

Urang Bunak ( Bunaq, Buna', Bunake), atau disebut juga suku Marae,adolah suku bangso nan tingga di wilayah pagunuangan tangah

Urang Bunak
Urang Bunak di Timor
Total populasi
Sakita 65.000 jiwa
Kawasan jo populasi nan signifikan
Timor
Bahaso
Bahaso Bunak/ Bahaso Maree
Agamo
Animisme

Timor, tapisah jo perbatasan politik Timor Barat, Indonesia, tapeknyo Distrik Lamaknen dan Timor-Leste.[1]

Istilah Bunak juo marujuak ka Bahaso Bunak, yaitu ciek dari bahaso Timor Leste nan indak tamasuak rumpun bahaso Austronesia, dan diklasifikasi sabagai sabuah bahaso Trans-Nugini. Urang ko dikaliliangi dek suku-suku nan manggunoan bahaso-bahaso dari rumpun bahaso Malayu-Polinesia, bantuak bahaso Atone dan bahaso Tetum.[1]

Manuruik Languages of the World (Voegelin dan Voegelin 1977), ado sakitar 100.000 panutur bahaso ko, tapisah antaro kaduo negara.

Masyarakaik ko badiam di bagian tangah pulau Timor, nan bagian talatak di wilayah Provinsi Nusa Tenggara Timur (NTT). Inyo bamukim tarutamo di wilayah Kecamatan Lamaknen dan Kecamatan Tasiteto Timur, Kabupaten Belu. Wilayah kediaman urang Marae ko indak ado nan berhubungan langsuang jo lauik. Wilayah kediaman nyo tatutan jo wilayah kediaman babarapo suku bangso lainnyo. Di sabalah barat dan selatan didiam suku bangso Belu (Tetum), di sabalah utara wilayah kediaman suku bangso Kemak, dan di sabalah timur wilayah kediaman urang Mambai.[1]

Pado taun 1959 urang Marae dipakiroan bajumlah sakitar 65.000 jiwa. Urang Marae ko punyo bahaso surang yaitu bahaso Marae atau bahaso Buna'. Urang marae iduik jo mato pancaharian sabagai patani manotap di ladang. Lahan ladang nan alah diolah disebar jo abu dari pokok-pokok nan telah dibaka. Di ladangnyo inyo mananam padi, jaguang, singkong, dan ubi-ubi nan lain. Inyo juo bataranak kabau, kudo, kondit, kambiang, ayam, dan ternak ko satangah dibebaskan.[1]

Dalam sistem karabaik, sebagian urang Marae manarik cewek keturunan manuruik prinsip patrilineal jo adaik tingga nan patrilokal. Sabanyak lainnyo menarik garis keturunan sacaro matrilineal jo adaik manotap sasudah nikah nan matrilokal.[1]

Kahidupan[suntiang | suntiang sumber]

Pulau Timor sakira-kira punyo panjang 280 km dan Labiahnyo mancapai 84 km. Gunuang Ramelau adolah puncak tatinggi, yaitu tinggi 2.963 meter. Ampia sado curah hujan untuak pulau ko jatuah salamo musim hujan nan tajadi dari Desember hinggo Maret. Sacara umum, kondisi tanah pulau ko buruak dan tumbuaknyo jarang. Namun, di tampek ko ado hutan-hutan kayu putiah, kayu cendana, kayu manih (rosewood), bambu, dan kayu jati nan baharago.[2]

Urang-urang Portugis manduduki Timor di awal tahun 1500-an, dan padagang-padagang Balando partamo kali mandarat di pulau ko di tahun 1613. Urang-urang Portugis jo Balando basanding untuak maagiah pengaruh sahinggo serangkaian pajanjian dibuek untuak manetapkan batas-batas kepemilikan mereka. Timor untuak Balando dipusatakan di sabalah Barat, manjadi bagian dari Republik Indonesia pado tahun 1950. Timor untuak Portugis, dipusatokan di sabalah timur, dijok paksa dek Indonesia di akhir tahun 1975.[2]

Ekonomi Timor didominasi dek pertanian. Pangolahan jo metode tradisional, dan hasil utamo adolah maizena, bareh, kopi, buahan-buahan, dan kopra. Panduduak pantai Timor kabanyakan adolah katurunan Indonesia-Melayu. Inyo alah manggusur panduduak asli Melanesia (cam Bunak) ka gunuang-gunung.[2]

Desa Bunak acok kali tadiri dari perkampungan surang urang. Di gunuang-gunung, urang-urang iduik jo ladang-ladang nan dibuek jo cara "babat dan baka" untuak bagian dari tahun. Sasudah mamasan hasil bumi, inyo baliak ka desa-desa asalnyo. Tiok desa punyo ciek rumah keramat, jo surang dukun pamaliharo dan daerah tabu di sekitarnyo. Dek parang pesisir taadaulu, desa-desa dan rumah-rumah nan taisolasi dikaliliangi dek tembok-tembok pertahanan.[2]

Katurunan urang Bunak dilacak elok malalui laki-laki dan padusi, dan lingkaran karabatan dibagi manjadi babagai subkelompok. Pusatnyo adolah kaluarga inti, nan tadiri dari surang laki-laki, surang padusi, dan anak-anaknyo.[2]

Adaik jo tradisi[suntiang | suntiang sumber]

adaik istiadaik urang Marae sangaik unik untuak dibahas ndak karano kabudayaan lain ndak ancak tapi karano satiok kabudayaan punyo keunikan surang-surang di siko ka dibahas tentang mahar atau balis ka masyarakaik urang Marae berdasarkan stratifikasi sosial, kawin tingga basamo-samo dan kawin kaluar, suku Marae sandiri mangecek bunaq walaupun bahasonyo indak pernah barubah sasuai jo pangambangan zaman dalam pangucapan antar generasi tapi bahaso bunaq sandiri punyo pangucapan nan samo tapi punyo arti nan babeda, sabalun kito mangecekan tentang adaik suku Marae, suku Marae sandiri alah mengenal tingkek-tingkek lapisan masyarakaik mode masyarakaik lainnyo.[3]

Tingkek partamo Rajo, (bangsowan),fetor,tamukung (Dato),Rakyat biaso. adopun pangaratian Mahar atau belis adolah Mas kawin nan diagiah laki-laki ka padusi, di sinan iko alah manjadi taradisi sajak samo dulu yaitu alah tajadi salamo babarapo abaik pastilah Mahar atau belis punyo Tujuan yaitu panghormatan ka surang padusi nan ka dinikahi dek surang laki-laki, panghormatan ko sangaik sangaik paralu marupoan pangajaran untuak urang tuo dan kaluarga padusi tu, ndak hanyo suku Marae nan Mengenal atau mas kawin tapi pado suku Belu Bagian Utara umumnyo tamasuak suku Belu, Urang Boas dan Maraak, dalam suku Marae juo tau tinggakan paadahan yaitu adaik paadahan nan mana itu marupoan paadahan dan parampuan kaluar atau faen. Agama-agama animistis (parcaya bahwa benda-benda mati punyo roh) masih dianut dek suku-suku di wilayah-wilayah tapencil, bantuak di Bunak. Pajayanan baru akhia-akhia ko se ditekan. Urang-urang Bunak juo mangarajoan ibadaik ka nenek moyang (mangarajoan ka sanak sanak nan alah mati untuak mintak bimbingan, barakaik, dan panglindungan).[3]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d e Melalatoa, M. Junus (1995-01-01) (dalam bahaso id). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L-Z. Direktorat Jenderal Kebudayaan. https://books.google.co.id/books?id=FbGECgAAQBAJ&pg=PA525&dq=marae+melalatoa&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi5ufCMuK7WAhXFuI8KHa1cCSoQuwUIKjAA#v=onepage&q=marae%20melalatoa&f=false. 
  2. a b c d e "Bunak, Mare di Indonesia | e-MISI". misi.sabda.org. Diakses tanggal 2023-01-28. 
  3. a b Admin. "Sejarah dan Kebudayaan Suku Marae". Adat Nusantara | Tradisinya Indonesia (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-01-28. 

Bahan bacaan[suntiang | suntiang sumber]

  • Louis Berthe, 1972 Bei Gua: Itinéraire des ancêtres, Paris.
  • Claudine Friedberg, Boiled Woman and Broiled Man: Myths and Agricultural Rituals of the Bunaq of Central Timor, in - Edited James J. Fox (Editor) 1980, The Flow of Life. Essays on Eastern Indonesia, Harvard University Press.

Pranala luar[suntiang | suntiang sumber]