Urang Sumba

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Sumba people
Sumbese people / Sumbanese people
Tau Humba
Two men dancing with sword and shield, Sumba Island, 1930.
Total populasi
Approximately 656,000 (2008)
Kawasan jo populasi nan signifikan
 Indonesia (West Sumba Regency & East Sumba Regency, Sumba Island)
Bahaso
Bima-Sumba languages, Kambera language, Indonesian language
Agamo
Christianity: 64% (¾ Protestantism, ¼ Catholicism) (predominantly), Islam: 6%, Marapu religion: 30%[1]
Kalompok etnis takaik
Hawu people, Melanesians

Urang Sumba adolah panduduak asali nan mandiamai Pulau Sumba. Masarakaiknyo sandiri acok manyabuik diri mareka sabagai Tau Humba, nan barasa dari kato "humba", nan baarti "asli".[2] Urang sumba tabagi ateh ampek kabupaten, Sumba Barat Daya, Sumba Barat, Sumba Tengah jo Sumba Timur adolah bagian dari Provinsi Nusa Tenggara Timur, Indonesia. Masyarakaik Sumba sacaro rasial adolah campuran Ras Melanesia-Papua jo Ras Austronesia-Melayu, nan cukuik mampu mampartahanaan kabudayaan aslinyo di tangah-tangah arus pangaruah asiang nan alah singgah di kepulauan Nusa Tenggara Timur sajak dahulu kalo. Kapacayoan khas daerah Marapu, satangah laluhua, satangah dewa, masih amaik hiduik di tangah-tangah masyarakaikSumba. Marapu manjadi falsafah dasar bagi babagai ungkapan budaya Sumba mulai dari upacara-upacara adaik, rumah-rumah ibadaik (umaratu) rumah-rumah adaik jo tata cara rancang bangunanyo, ragam-ragam hias ukiran-ukiran jo tekstil sampai jo pambuatan parangkek Busano saroman kain-kain hinggo jo lau sarato palengkapan pahiasan jo senjata.[2]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Bahasonyo marupokan bagian dari rumpun bahaso Austronesia, Malayu-Polinesia Tangah-Selatan, dari kaluargo bahaso Bima-Sumba. ado duo dialek, Sumba Barek nan disabuik juo bahaso Meiwewa, jo dialek Sumba Timur nan disabuik bahaso Kambera. Ado banyak macam dialek dari bahaso Meiwewa itu sandiri, yaitu:[2]

  • Kodi
  • Wewewa Barat
  • Wewewa Timur
  • Waejewa
  • Laura
  • Walakaka

Sadangkan bahaso Kambera ado pulo macamnyo, yaitu:

  • Manggikina
  • Manggarikuna
  • Kambera

Populasi[suntiang | suntiang sumber]

Jumlah populasi panduduaknyo pado taun 1960 sakita 250.000 jiwa, pado taun 1984 panduduaknyo bakambang manjadi sakita 380.0000 jiwa. Inggo kini, alah jadi kurang labiah 500.000 jiwa.[2]

Mato pancarian[suntiang | suntiang sumber]

Urang Sumba pado umumnyo bamato pancaraan bacocok-tanam di parak jo di sawah. Ado juo nan bataranak sarupojo kabau, jawi, jo kudo.

Mareka dikana juo jo mato pancarian sampingannyo, sarupojo:[2]

  • Asia tenunan tradisional,
  • Manganyam dari batuang jo daun pandan
  • Mambuek pariasan dari tulang, tanduak kabau jo paralatan dari basi.

Adaik istiadaik[suntiang | suntiang sumber]

Sumba emang alah takenal jo kaindahan alamnyo nan fantastis jo menakjubkan. Hamparan pagunungan indah, pantai jo aia lauik nan biru, air tajun nan mangalia dareh jo masih banyak lagi kaindahan nan dapek kito tamuan di Sumba. Urang juo sudah banyak nan tahu bahwo masyarakaik Sumba amat sangaik taat tahadok adaik istiadaiknya. Dak heran jikok bakunjuang ka Sumba masih banyak kampuang – kampuang adaik nan alah ado samanjak zaman nenek moyang mereka nan masih ado sampai kini. Ndak saketek dari pakampuangan tasabuik nan masih alun tapangaruah dek pakambangan zaman. Jadi mereka taruih manganuik ajaran dari nenek moyang mereka.[3]

Pado umumnyo mereka tingga di daerah pabukitan nan salah satu tanah datanyo mereka piliah sabagai tampek untuak mambuek acaro ritual adaik mareka. Namo tampek upacaro adaik ko biasonyo mareka sabuik paraing. Di dakek paraing, mareka biasonyo mambangun rumah adaik nan mareka gunoan pado musim kamarau. Pado musim ujan samua masarakaik sibuak di ladang, karano itu mareka tingga di pondok-pondok samantaro mareka. Rumah adaik mareka disabuik Uma Kabihu (rumah klan) nan babantuak "joglo" (pasagi panjang) nan manjulang tinggi. Biasonyo mereka malatakan barang-barang palangkapan mareka (Marapu) di lantai tatinggi di bawah atok rumah adaik mareka.[2]

Garih katurunan[suntiang | suntiang sumber]

Sistim garih katurunan adaik mareka adaloh patrilineal, di mano kaluarga inti labiah suko mangalompok ka dalam kaluargo nan laweh batasannyo, nan mambantuak lai kasatuan klan. Sistim kapimampinan sarupojo ko masih taraso pangaruahnyo sampai kini. Satiok klan dipimpin dek saurang rato. Klan-klan nan mandominasi manganggok diri surang sabagai bangsawan, jo mareka manyabuik diri mareka maramba. Golongan biaso manyabuik diri mareka kabisu. Parhiasan juo marupokan sabagai lambang atau simbol status.[4]

Kebudayaan pulau Sumba[suntiang | suntiang sumber]

Di Sumba Timur strata sosial antaro kaum bangsawan (maramba), pamuko agamo (kabihu) jo rakyat jelata (ata) masih balaku, walaupun indak satajam di maso lalu jo jaleh juo indak pulo tampak lagi sacaoa nyato pado tata rias jo busanonyo. Dewasa ko pabedaan pado Busano labiah ditunjukkan dek tingkek kapantingan paristiwa saroman pado pesta-pesta adaik, upacara-upacara pakawinan jo kamatian dimano komponen-komponen Busano nan dipakai adolah buatan baru. Sadangkan busano lamo atau usang biasonyo dipakai di rumah atau untuak bakarajo sahari-hari. Bagian tapantiang dari parangkek pakaian adaik Sumba talatak pado panutuik baju barupo lemba-lemba gadang kain hinggo untuak pria jo untuak padusi. Dari kain-kain hinggo jo lau tasabuik, nan tabuek dalam teknik tenun ikek jo pahikung sarato aplikasi muti jo hado tarungkap babagai palambangan dalam konteks sosial, ekonomi.[4]

Busano pria[suntiang | suntiang sumber]

Perhiasan logam Sumba

Sabagaimano alah disabuikkan Busano masyarakaik Sumba dewasa ko cenderung labiah ditakankan pado tingkek kapantingan sarato suasano lingkungan suatu kajadian daripado hierarki status sosial. Namun masih ado pabedaan-pabedaan ketek. Misalnyo Busano pria bangsawan biasonyo tabuek dari kain-kain jo aksesoris nan labiah halus daripado kapunyaan rakyat jelata, tatapi komponen sarato tampak kasaluruhannyo samo. Manilik hal-hal tasabuik mako pambahasan Busano pria sumba ditujukan pado pakaian tradisional nan dikanakan pado paristiwa gadang, upacara, pesta-pesta jo sajenisnya. Karena pado saik-saik saroman tulah ia tampia dalam kaadaan tabaiknyo. Busano pria Sumba tadiri ateh bagian-bagian panutuik kapalo, panutuik bajo jo sajumlah panunjangnyo barupo pahiasan jo sanjato tajam.[4]

Sabagai panutuik bajo digunoan duo lemba hinggi yaitu hinggi kombu jo hinggi kawuru. Hinggi kombu dipakai pado pinggul jo dipakuek lataknya jo sabuah ikek pinggang kulik nan leba. Hinggi kawuru atau kadang-kadang juo hinggi raukadama digunoan sabagai palengkap. Di kapalo dililitan tiara patang, sajenis panutuik kapalo jo lilitan jo ikatan tatantu nan manampilan jambul. Jambul inilah dapek dilatakkan di muko, sampiang kiri atau sampiang kanan sasuai jo maksud perlambang nan ingin dikemukakan. Jambul di depan misalnyo malambangan kabijaksanaan jo kamandirian. Hinggi jo tiara tabuek dari tenunan dalam teknik ikaik jo pahikung. Khususnyo nan tabuaek jo teknik pahikung disabuik tiara pahudu.[4]

Ragam-ragam hias nan tadapek pado hinggi jo tiara tarutamo bakaitan jo alam lingkungan makhluk iduik saroman abstraksi manusia (tengkorak), udang, ayam, ular, naga, buaya, kuda, ikan, penyu, cumi-cumi, rusa, burung, kerbau sampai jo corak-corak nan dipangaruhi dek kabudayaan asing (Tionghoa jo Belanda) yakni naga, bandera tigo warna, mahkota jo singo. Ka sadoalahnyo mampunyoi arti sarato perlambang nan barangkek dari mitologi, alam pikiran sarato kapercayaan mandalam tarhadap marapu. Warna hinggi juo mancarminan nilai estetis jo status sosial. Hinggi tabaik adolah hinggi kombu kamudian hinggi kawuru lalu hinggi raukadana jo tarakhir adolah hinggi panda paingu.[4]

Salanjuikno Busano pria Sumba dilangkapi jo sebilah kabiala nan disisipan pado sabelah kiri ikek pinggang. Sadangkan pagalangan tangan kiri dipakai kanatar jo mutisalak. Sacaro tradisional Busano pria indak manggunoan alas kaki, namun dewasa ko palengkapan tasabuik samakin banyak digunoan khususnyo di daerah pakotaan. Kabiala adolah lambang kajantanan, muti salak manyatoan kamampuan ekonomi sarato tingkek sosial. Demikian pulo halnyo pahiasan-pahiasan lainnyo. Sacao manyaluruah hiasan jo panunjang busano ko marupoan simbol kearifan, kaparkasaan sarata budi baik sasaorang.[4]

Busano adaik Wanita[suntiang | suntiang sumber]

Pakaian pesta jo upacara wanita Sumba Timur salalu malibatan pilihan babarapo kain nan diagiah namo sasuai jo teknik pambuatannyo saroman lau kawuru, lau pahudu, lau mutikau jo lau pahudu kiku. Kain-kain tasabuik dikanakan sabagai saruang satinggi dado (lau pahudu kiku) jo bagian bahu tatutuik taba huku nan sawarna jo saruang. Di kapalo tarikek tiara barwarna polos nan dilangkapi jo tiduhai atau hai kara. Pado dahi disematan pahiasan logam (emas atau sepuhan) yaitu maraga, sadangkan di talingo tagantuang mamuli pahiasan barupo kaluang-kaluang keemasan juo digunoan pado sakita lihia, manjurai ka bagian dado.[4]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. "Country + People". Sumba Information. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2017-11-12. Diakses tanggal 2017-05-10. 
  2. a b c d e f Hidayah, Dr. Zulyani (2015). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia. pp. 362-363. ISBN 978-979-461-929-2. 
  3. "5 Tradisi Unik di Sumba yang Membuat Kamu Terpukau". Trip Sumba (dalam bahasa Inggris). 2020-07-13. Diakses tanggal 2023-02-12. 
  4. a b c d e f g Husni, Muhammad. Perhiasan Tradisional Indonesia. Direktorat Jenderal Kebudayaan.. pp. 47. https://books.google.co.id/books?id=l0DDCgAAQBAJ&pg=PA32&dq=suku+sumba&hl=id&sa=X&ved=0ahUKEwjBnMDcz7rWAhUMgI8KHfRcAJAQ6AEIJzAE#v=onepage&q=suku%20sumba&f=false.