Karajaan Dharmasraya

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Malayu
Dharmasraya

 

1183–1347

Arca Bhairawa Dharmasraya

Arca Bhairawa

Ibu kota Dharmasraya
Hulu Batang Hari
Bahaso Melayu Kuno, Sanskerta
Agamo Buddha
Pamarentahan Monarki
Sejarah
 - Prasasti Grahi 1183
 - Malayapura 1347
Mato uang Koin ameh jo parak
Ekspedisi Pamalayu

Karajaan Dharmasraya marupokan sabuah Karajaan Malayu nan barado di Provinsi Sumatra Barat. Dulunyo, wilayah kakuasaan karajaan ko marupokan wilayah kakuasaan Karajaan Sriwijaya sabalumnyao, dari Samananjuang Malaya hinggo Sumatra. Kini, Dharmasraya manjadi kabupaten baru hasil pamekaran Kabupaten Sawahlunto/Sijunjuang. Namun, bekas-bekas kajayaan karajaan Islam Dharmasraya masih bisa disaksikan sampai saaik kini.

Rumah Gadang Siguntur[suntiang | suntiang sumber]

Bangunan karajaan ko dibangun pado abaik ka-17. Lueh bangunannyo sakitar 118,4 meter parsagi. Lataknyo barado di Jorong Siguntur, Nagari Siguntur, Kecamatan Sitiung, Kabupaten Dharmasraya. Rumah gadang ko awalnyo difungsian sabagai tampek musyawarah adaik. Hinggo kini, fungsi nyo masih dijalanan. Sabagai bangunan khas Minangkabau, rumah gadang ko atoknyo babantuak bagonjong nan tabuek dari seng. Sadangkan, dindiang jo lantainyo dari kayu, mode itu lo jendela jo pintu.

Masjid Tua Siguntur[suntiang | suntiang sumber]

Massajik ko umuanyo alah labiah dari 100 tahun. Lokasinyo barado persis di sabalah makam rajo Siguntur. Atoknyo tabuek dari seng  nan babantuak tumpang tigo.

Masajik Siguntur tagak di ateh tanah barukuran 21,7 x 19 meter. Masajik dikaliliangi paga beton di bagian muko jo paga kawaek duri di bagian sampiang jo balakang. Ruang utamo masajik barukuran 15 x 10 meter, badindiang batu kali sataba 40 cm. Ado lapan jendela kayu nan ado di dalam masajik. Sadangkan, tiang utamonya bajumlah limo buah nan tabuek dari kayu ulin. ado pulo tiang pendukuang bajumlah 12 buah

Situ Makan Raja Siguntur[suntiang | suntiang sumber]

Iko marupokan kompleks pamakaman rajo Siguntur jo katurunanny. Namun, makam ko babeda jo pamakaman rajo pado umumnyo nan mewah. Makam rajo Siguntur sangaik saderhana karano hanyo ditandoi nisan jo jirek dari bata jo batu.

Ado cukuik banyak tokoh nan dimakamkan di siko. Namun, nan bisa dikanali hanyo anam. Makam Sri Maharajo Dirajo Ibnu bagala Sultan Muhammad Syah bin Sora, Sultan Abdul Jalil bin Sultan Muhammad Syah Tuangku Bagindo Ratu II, jo Sultan Abdul Kadire Tuangku Bagindo Ratu III. Salain itu, Sultan Amirudin Tuangku Bagindo Ratu IV, Sultan Ali A Tuangku Bagindo V, jo Sultan Abu Bakar Tuangku Bagindo Ratu VI.[1]

Daerah kakuasaan Dharmasraya[suntiang | suntiang sumber]

Dalam naskah bajudul Zhufan Zhi (諸蕃志) karya Zhao Rugua tahun 1225[2] disabuikkan bahsonyo nagari San-fo-tsi mamiliki 15 daerah bawahan, yaitu Che-lan (Kamboja), Kia-lo-hi (Grahi, Ch'ai-ya atau Chaiya selatan Thailand kini), Tan-ma-ling (Tambralingga, selatan Thailand), Ling-ya-si-kia (Langkasuka, selatan Thailand), Ki-lan-tan (Kelantan), Ji-lo-t'ing (Cherating, pantai timur samananjuang malaya), Tong-ya-nong (Terengganu), Fo-lo-an (muaro sungai Dungun, daerah Terengganu kini), Tsien-mai (Semawe, pantai timur samananjuang malaya), Pa-t'a (Sungai Paka, pantai timur samananjuang malaya), Pong-fong (Pahang), Lan-mu-li (Lamuri, daerah Aceh kini), Kien-pi (Jambi), Pa-lin-fong (Palembang), Sin-to (Sunda), jo damikian, wilayah kakuasaan San-fo-tsi mambantang dari Kamboja, Samananjuang Malaya, Sumatra, sampai Jawa bagian barat.

San-fo-tsi[suntiang | suntiang sumber]

Dalam naskah-naskah kronik Cino, istilah San-fo-tsi digunokan untuak manyabuikan Pulau Sumatra sacaro umum. Namun pado zaman Dinasti Song kiro-kiro tahun 990–an, istilah iko identik jo Sriwijaya. Namun katiko Sriwijaya mangalami kahancuran pado tahun 1025, istilah San-fo-tsi masih tatap dipakai dalam naskah-naskah kronik Cino, yaitu kadatangan utusan San-fo-tsi ke Cino pado periode 1079 jo 1088.[3]

Dalam barito Cino nan bajudul Sung Hui Yao disabuikkan bahsonyo Kerajaan San-fo-tsi tahun 1082 mangirim duta gadang ka Cino nan katiko itu ado di bawah pamarintahan Kaisar Yuan Fong. Duta gadang tu manyampaikan surek dari rajo Kien-pi (Jambi) bawahan San-fo-tsi, jo surat dari putri rajo nan diagiahkan urusan nagara San-fo-tsi, sarato manyarahkan pulo 227 tahil parhiasan, rumbia, jo 13 potong pakaian. Kamudian dilanjuikkan pangiriman utusan salanjuiknyo tahun 1088.

Sabaliaknyo, dari daftar daerah bawahan San-fo-tsi tu indak ado manyabuikkan Ma-la-yu ataupun namo lain nan mirip jo Dharmasraya. Jadi, istilah San-fo-tsi pado tahun 1225 indak lai samo jo Sriwijaya, malainkan samo jo Dharmasraya. Jadi, daftar 15 nagari bawahan San-fo-tsi tu marupokan daftar jajahan Karajaan Dharmasraya, karano katiko itu maso kajayaan Sriwijaya alah barakhia.

Jadi, istilah San-fo-tsi nan samulo bamakna Sriwijaya tatap digunokan dalam barita Cino untuak manyabuik Pulau Sumatra sacaro umum, maskipun karajaan nan bakuaso katiko itu adolah Dharmasraya. Hal nan sarupo tajadi pado abaik ka-14, yaitu zaman Majapahit jo Dinasti Ming. Catatan sijarah Dinasti Ming masih manggunokan istilah San-fo-tsi, saolah-olah katiko itu Sriwijaya masih ado. Samantaro itu, catatan sijarah Majapahit bajudul Nagarakretagama tahun 1365 samo sakali indak parnah manyabuik adonyo nagari banama Sriwijaya malainkan Palembang.

Ekspedisi Pamalayu[suntiang | suntiang sumber]

Dalam Kidung Panji Wijayakrama jo Pararaton manyabuikkan pado tahun 1275, Kertanagara mangirimkan utusan dari Jawa ka Sumatra nan tanamo jo namo Ekspedisi Pamalayu nan dipimpin dek Mahisa Anabrang atau Kebo Anabrang. Kamudian pado tahun 1286 Kertanagara kambali mangirimkan utusan untuak mangantarkan Arca Amoghapasa nan kamudian dipahatkan pado Prasasti Padang Roco di Dharmasraya ibu kota bhumi malayu, sabagai hadiah dari Karajaan Singhasari. Tim iko baliak ka Pulau Jawa pado tahun 1293 sakaligus mambaok duo urang putri dari Karajaan Malayu nan banamo Dara Petak jo Dara Jingga. Kamudian Dara Petak dinikahi dek Raden Wijaya nan alah manjadi raja Majapahit pangganti Singhasari, jo panikahan iko malahiakan Jayanagara, rajo kaduo Majapahit. Sadangkan Dara Jingga dinikahi dek Sira Alaki Dewa (urang nan bagala dewa) sarato kamudian malahiakan Tuan Janaka atau Mantrolot Warmadewa nan identik jo Adityawarman,[4] jo nantik ka manjadi Tuan Suruaso badasarkan Prasasti Batusangkar di padalaman Minangkabau.[5]

Daftar Rajo Dharmasraya[suntiang | suntiang sumber]

Karajaan Dharmasraya dipimpin dek babarapo urang rajo. Barikuik iko daftar namo rajo Dharmasraya:

Tahun (Masehi) Nama rajo atau gala Ibu kota /
pusaik pamarintahan
Prasasti, catatan pangiriman utusan ka Tiongkok sarato paristiwa
1183 Srimat Trailokyaraja Maulibhusana Warmadewa Dharmasraya Prasasti Grahi tahun 1183 di Selatan Thailand, parintah kapado bupati Grahi nan banamo Mahasenapati Galanai supayo mambuek arca Buddha sabarek 1 bhara 2 tula jo nilai ameh 10 tamlin.
1286 Srimat Tribhuwanaraja Mauli Warmadewa Dharmasraya Prasasti Padang Roco tahun 1286 di Siguntur (Kabupaten Dharmasraya kini di Sumatra Barat), pangiriman Arca Amoghapasa sabagai hadiah Rajo Singhasari kapado Rajo Dharmasraya.
1316 Srimat Sri Akarendrawarman Dharmasraya atau Pagaruyuang atau Suruaso Prasasti Suruaso di Kabupaten Tanah Datar kini, di mana Adityawarman manyalasaikan pambangunan banda kali nan dibuek dek rajo sabalumnyo yaitu Akarendrawarman.
1347 Srimat Sri Udayadityawarman Pratapaparakrama Rajendra Maulimali Warmadewa Pagaruyuang atau Suruaso Mamindahkan pamarintahan ka Pagaruyuang atau Suruaso,

Manuskrip pado Arca Amoghapasa batarikh 1347 di Kabupaten Dharmasraya kini, Prasasti Suruaso jo Prasasti Kuburajo di Kabupaten Tanah Datar kini.

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. https://www.republika.co.id/berita/dunia-islam/islam-nusantara/17/05/16/oq171a313-jejak-peninggalan-kerajaan-dharmasraya
  2. Friedrich Hirth & W.W.Rockhill, 1911, Chao Ju-kua, His Work on the Chinese and Arab Trade in the Twelfth and Thirteen centuries, entitled Chu-fan-chi, St Petersburg.
  3. Paul Michel Munoz, 2006, Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula.
  4. C.C. Berg, (1985), Penulisan Sejarah Jawa, (terj.), Jakarta: Bhratara.
  5. Reichle, N., (2007), Violence and serenity: late Buddhist sculpture from Indonesia. University of Hawaii Press, ISBN 0-8248-2924-7.