Ekspedisi Pamalayu

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Model kapa tahun 800-an Masehi nan ado di candi Borobudur.

Ekspedisi Pamalayu adolah sabuah diplomasi malalui operasi kawibawaan militer[1] nan dilakukan dek Karajaan Singhasari di bawah parintah Rajo Kertanagara pado tahun 12751286 tarhadap Karajaan Malayu di Dharmasraya di Pulau Sumatra.

Lata balakang[suntiang | suntiang sumber]

Kertanagara manjadi rajo Singhasari sajak tahun 1268. Babeda jo rajo-rajo sabalumnyo, inyo baniat mampalueh daerah kakuasaan sampai ka luar Pulau Jawa. Gagasan tu dimulai tahun 1275 jo pangiriman pasukan di bawah pimpinan Kebo Anabrang untuak manaklukan bumi malayu.

Nagarakretagama mangisahkan bahsonyo tujuan Ekspedisi Pamalayu sabananyo untuak manundukkan Swarnnabhumi sacaro baik-baik. Namun, tujuan tu mangalami parubahan karano raja Swarnnabhumi tanyato malakukan palawanan. Maskipun baitu, pasukan Singhasari tatap barhasil mamparoleh kamanangan.[2]

Manuruik analisis para sijarawan, latar balakang pangiriman Ekspedisi Pamalayu adolah untuak mambanduang panyarangan bangsa Mongol. Saat itu kakuasaan Kubilai Khan rajo Mongol (atau Dinasti Yuan) sadang mangancam wilayah Asia Tenggara. Untuak itu, Kertanagara mancubo mandahuluinyo jo manguasai Sumatra sabalum datang sarbuan dari pihak asiang tu. Namun ado juo pandapek lain mangatokan bahsonyoa tujuan dari ekspedisi iko adolah untuak manggalang kakuatan di Nusantara di bawah satu komando Singhasari nan batujuan untuak manahan kamungkinan sarangan dari Mongol.

Sasaran ekspedisi[suntiang | suntiang sumber]

Babarapo literatur manyabuikkan sasaran Ekspedisi Pamalayu adolah untuak manguasoi nageri Malayu sabagai batu loncatan untuak manaklukkan Sriwijaya. Sahinggo itu, posisi Sriwijaya sabagai panguaso Asia Tenggara dapek dipalamah. Namun pandapek iko kurang tapek karano pado katiko itu karajaan Sriwijaya sudah musnah. Nagarakretagama nan ditulih tahun 1365 juo indak parnah manyabuikkan adonyo nagari banamo Sriwijaya lagi, tapi malainkan banamo Palembang. Itu artinyo pado zaman tu, namo Sriwijaya alah indak tau urang lai do.

sketsa dari kapa zaman era Majapahit.</ref>
Sebuah model kapal zaman era tahun 800-an Masehi.
(berdasarkan relief yang terdapat pada candi Borobudur)

Catatan dari Dinasti Ming mamang manyabuikkan bahsonyo pado tahun 1377 tantara Jawa mahancuakan pamberontakan San-fo-tsi. Maskipun baitu, istilah San-fo-tsi indak harus bamakna Sriwijaya. Dalam catatan Dinasti Song istilah San-fo-tsi memang identik jo Sriwijaya, tapi dalam naskah Chu-fan-chi nan ditulih tahun 1225, istilah San-fo-tsi identik jo Dharmasraya. Jo kato lain, San-fo-tsi adolah sabutan bangsa Cina untuk pulau Sumatra, sabagaimano mereka manyabuikkan Jao jo istilah Cho-po.

Jadi, sasaran Ekspedisi Pamalayu adolah inspeksi pado Karajaan Malayu karano dalam Nagarakretagama alah disabuikkan bahsonyo karajaan wilayah Malayu marupokan daerah bawahan di antaro sakian banyak daerah jajahan Majapahit, di mano panyabutan Malayu tu dirujuak kapado babarapo nagari nan ado di pulau Sumatra jo Samananjuang Malaya.

Dharmasraya pangganti Sriwijaya[suntiang | suntiang sumber]

Istilah Pamalayu bisa bamakna parang malawan Malayu atau kalau dari bahasa Sanskrit bararti indak malapehan Malayu. Hal iko tajadi karano kawasan Melayu nan sabalumnyo barado di bawah kakuasaan Sriwijaya sabagaimano itu pado Prasasti Kedukan Bukik nan baraksara tahun 682 jo kamudian muncuanyo Dharmasraya manggantian paran Sriwijaya sabagai panguaso pulau Sumatra jo Samananjuang Malaya, sairiang jo malamahnyo pangaruah Sriwijaya sasudah sarangan pasukan Rajendra Chola dari Koromandel, India kiro-kiro tahun 1025, di mano dari Prasasti Tanyore manyabuikkan bahsonyo sarangan tu bahasia manaklukan jo manawan rajo dari Sriwijaya.

Kabangkitan baliak Kerajaan Malayu di bawah pimpinan Srimat Trailokyabhusana Mauli Warmadewa sabagaimano nan tatulih dalam Prasasti Grahi tahun 1183[3].

Pangiriman Arca Amoghapasa[suntiang | suntiang sumber]

Arca Amoghapasa,
Koleksi Musium Nasional di Jakarta

Sasudah karajaan Malayu di Dharmasraya jo rajonyo wakatu itu Srimat Tribhuwanaraja Mauli Warmadewa takluk jo manjadi daerah bawahan, jadi pada tahun 1286 Kertanagara mangirim Arca Amoghapasa untuak ditampekkan di Dharmasraya[4]. Prasasti Padangroco, tampek dipahatkannyo Arca Amoghapasa manyabuikkan bahsonyo arca tu adolah hadiah pasahabatan dari Maharajadhiraja Kertanagara untuak Maharaja Tribhuwanaraja. Sahingga jikok ditinjau dari gala nan dipakai, nampak kalau Singhasari alah manjadi atasan Dharmasraya.

Prasasti Padangroco manyabuikkan pulo bahsonyo arca Amoghapasa dibarangkekkan dari Jawa manuju Sumatra sarato diiringgi babarapo pajabaik pantiang Singhasari di antaronyo iolah Rakryan Mahamantri Dyah Adwayabrahma, Rakryan Sirikan Dyah Sugatabrahma, Payaman Hyang Dipangkaradasa, jo Rakryan Demung Mpu Wira.

Sasudah panyarahan arca itu, Rajo Malayu kamudian mahadiahkan duo putrinyo, Dara Jingga jo Dara Petak, untuak dinikahkan jo Kertanagara di Singhasari.

Baliak ka Jawa[suntiang | suntiang sumber]

Pararaton manyabuikkan bahsonyo pasukan Pamalayu nan barangkek tahun 1275 akhianyo pulang ka Jawa sapuluh hari sasudah painyo bangsa Mongol tahun 1294[5][6].

Manuruik catatan Dinasti Yuan, Kaisar Khubilai Khan mangirim pasukan Mongol untuak manyarang karajaan Singhasari tahun 1292. Namun, Singhasari tanyato alah runtuah akibaik pambarontakan Jayakatwang. Pasukan Mongol kamudian bakarajo samo jo Raden Wijaya panguaso Majapahit untuak manghancuakan Jayakatwang.

Sasudah itu, Raden Wijaya ganti mausia pasukan Mongol dari Pulau Jawa. Painyo pasukan nan dipimpin dek Ike Mese itu tajadi pado tanggal 23 April 1293. Jadi, pambaritaan Pararaton maleset satahun. Jo damikian, kapulangan pasukan Pamalayu tibo di Jawa kiro-kiro tanggal 3 Mei 1293.

Salanjuiknyo kaduo urang putri Malayu tu, Raden Wijaya sabagai ahli waris Kertanagara mangaambiak Dara Petak sabagai istri, jo manyarahkan Dara Jingga kapado saurang dewa. Di mano dari Dara Petak lahialah Jayanagara rajo Majapahit pangganti Raden Wijaya.

Sadangkan Dara Jingga kamudian malahiakan saurang anak laki-laki banamo Tuhanku Janaka atau Mantrolot Warmadewa nan identik jo Adityawarman[7], nan kamudian hari manjadi rajo di Malayapura. Adityawarman mangaku sabagai anak laki-laki Adwayawarman. Namo iko mirip jo ciek dari banyak namo pangawal nan manaanta arca Amoghapasa sabalumnyo, yaitu Adwayabrahma nan manjabaik sabagai Rakryan Mahamantri. Jabatan iko marupakan jabatan tingkek tinggi dalam pamarintahan Singhasari. Mungkin istilah dewa dalam Pararaton marujuak ka jabatan iko.

Namun ado pandapek lain tarutamo dari Prof. Uli Kozok nan mangatokan bahsonyo anak dari Dara Jingga tu adolah nan bernama Akarendrawarman.

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Reid, Anthony (2001). "Understanding Melayu (Malay) as a Source of Diverse Modern Identities". Journal of Southeast Asian Studies. 32 (3): 295–313. doi:10.1017/S0022463401000157. 
  2. Muljana, Slamet, (2006), Tafsir Sejarah Nagarakretagama, Yogyakarta: PT LKiS Pelangi Aksara, ISBN 979-25-5254-5.
  3. Muljana, Slamet, (2006), Sriwijaya, Yogyakarta: PT LKiS Pelangi Aksara, ISBN 979-8451-62-7.
  4. Andaya, Leonard Y. (2001). "The Search for the 'Origins' of Melayu". Journal of Southeast Asian Studies. 32 (3): 315–330. doi:10.1017/S0022463401000169. 
  5. Muljana, Slamet, (2005), Runtuhnya Kerajaan Hindu-Jawa dan Timbulnya Negara-negara Islam di Nusantara, Yogyakarta: LKiS, ISBN 979-98451-16-3.
  6. Mangkudimedja, R.M., (1979), Serat Pararaton, Jilid 2, Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Proyek Penerbitan Buku Sastra Indonesia dan Daerah.
  7. Berg, C.C., (1985), Penulisan Sejarah Jawa, (terj.), Jakarta: Bhratara.