Bahaso Lampuang

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Bahaso Lampung)
Lampuang
cawa Lampung[1]
Lappung
Ditutuakan diIndonesia
RantauLampung
Sumatra Selatan
EtnisUrang Lampuang
Urang Komering
Jumalah panutuaKasalahan ekspresi: Operand indak basuo untuak -[lower-alpha 1]
Rumpun bahaso
LogaikApi/Pesisir
Nyo/Abung
Komering
Sistim panulihanLampuang
Latin
Kode-kode bahaso
ISO 639-3Variously:
ljp – Lampuang Api
abl – Lampuang Nyo
kge – Komering
Rumpun bahaso Lampuang di selatan Sumatra:

██ Lampuang Api ██ Lampuang Nyo

██ Komering

Bahaso Lampuang adolah bahaso nan dipatutuakan dek urang Lampung di Provinsi Lampung, selatan Sumatera Selatan jo pantai barat Banten. Bahaso ko mampunyoi duo dialek nan cukuik babeda sainggo buliah disabuik bahaso, iyolah bahaso Abung/Pepadun nan biaso disabuik Lampuang Nyo jo bahaso Pesisir/Say Batin nan biaso disabuik Lampuang Api.

Bahaso Lampuang masuak dalam rumpun bahaso Lampuang, nan marupokan cabang surang dalam rumpun bahaso Malayu-Polinesia. Ciek lai nan tamasuak rumpun ko iyolah bahaso Komering. Namun, kadang dianggap sabagai bagian dari Lampuang Api.

Sabalun tau jo aksara Latin, bahaso Lampuang biaso ditulih jo Aksara Lampuang atau Had Lampung, nan marupokan ragam dari Surek Ulu nan biaso dipakai di tangah jo selatan Sumatra. Aksara ko kini lah jarang dipakai, namun tatok diajaan di sikolah-sikolah di Lampuang subagai upayo palastarian sijarah bahaso daerahnyo.

Fonologi[suntiang | suntiang sumber]

Fonem konsonan dasa dalam bahaso Lampuang
Labial Alveolar/Apical Palatal Velar Glottal
Stop p, b t, d k, g ʔ
Frikatif s r h
Afrikat t͡ʃ, d͡ʒ
Nasal m n ɲ ŋ
Aproximan w j
Lateral aproximan l

Vokal[suntiang | suntiang sumber]

Vokal dasa jo diftong dalam bahaso Lampuang
Muko indak mambulek Tangah indak mambuleh Lakang bulek
Tutuik i u
Tangah (e) ə (o)
Bukak a
Diftong /aj/ /aw/ /uj/

Dialek[suntiang | suntiang sumber]

Ado nan mambagi rumpun bahaso Lampuang dalam duo dialek. Partamo, dialek A nan dipakai dek urang Melinting-Maringgai, Pesisir Rajabasa, Pesisir Teluk, Pesisir Semangka, Pesisir Krui, Belalau dan Ranau, Komering, dan Kayu Agung (nan baradaik Lampung Peminggir/Saibatin), sarato Way Kanan, Sungkai, jo Pubian (nan baradaik Lampung Pepadun). Kaduo, dialek O nan dipakai dek urang Abung jo Menggala/Tulangbawang (nan baradaik Lampung Pepadun).

Van Royen mambagi rumpun bahaso Lampuang dalam duo subdialek, iyolah dialek Belalu atau dialek Api, jo dialek Abung atau Nyo.

Dialek Belalau (Dialek Api)[suntiang | suntiang sumber]

Dialek ko tabagi manjadi:

  1. Bahaso Lampung logaik Belalau dipatutuakan dek urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Lampung Barat iyolah Kecamatan Balik Bukit, Batu Brak, Belalau, Suoh, Sukau, Ranau, Sekincau, Gedung Surian, Way Tenong dan Sumber Jaya. Kabupaten Lampung Selatan di Kecamatan Kalianda, Penengahan, Palas, Pedada, Katibung, Way Lima, Padangcermin, Kedondong dan Gedongtataan. Kabupaten Tanggamus di Kecamatan Kotaagung, Semaka, Talangpadang, Pagelaran, Pardasuka, Hulu Semuong, Cukuhbalak dan Pulau Panggung. Kota Bandar Lampung di Teluk Betung Barat, Teluk Betung Selatan, Teluk Betung Utara, Panjang, Kemiling dan Raja Basa. Banten di Cikoneng, Bojong, Salatuhur dan Tegal dalam Kecamatan Anyer, Serang.
  2. Bahaso Lampung logaik Krui dipatutuakan dek urang Lampuang di Pesisir Barat Lampung Barat iyolah Kecamatan Pesisir Tangah, Pesisir Utara, Pesisir Selatan, Karya Penggawa, Lemong, Bengkunat dan Ngaras.
  3. Bahaso Lampung logaik Melinting dipatutuakan urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Lampung Timur di Kecamatan Labuhan Maringgai, Kecamatan Jabung, Kecamatan Pugung dan Kecamatan Way Jepara.
  4. Bahaso Lampung logaik Way Kanan dipatutuakan urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Way Kanan yakni di Kecamatan Blambangan Umpu, Baradatu, Bahuga dan Pakuan Ratu.
  5. Bahaso Lampung logaik Pubian dipatutuakan dek urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Lampung Selatan iyolah di Natar, Gedung Tataan dan Tegineneng. Lampung Tangah di Kecamatan Pubian dan Kecamatan Padangratu. Kota Bandar Lampung Kecamatan Kedaton, Sukarame dan Tanjuang Karang Barat.
  6. Bahaso Lampung logaik Sungkay dipatutuakan urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Lampung Utara tadiri dari Kecamatan Sungkay Selatan, Sungkai Utara dan Sungkay Jaya.
  7. Bahaso Lampung logaik Jelema Daya atau logaik Komering dipatutuakan dek urang Lampuang nan ado di Muaradua, Martapura, Belitang, Cempaka, Buay Madang, Lengkiti, Ranau dan Kayuagung di Provinsi Sumatra Selatan.

Dialek Abung (dialek Nyo)[suntiang | suntiang sumber]

Dialek ko tabagi manjadi:

  1. Bahaso Lampung logaik Abung dipatutuakan urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Lampung Utara tadiri dari Kecamatan Kotabumi, Abung Barat, Abung Timur dan Abung Selatan. Lampung Tangah di Kecamatan Gunuang Sugih, Punggur, Terbanggi Besar, Seputih Raman, Seputih Banyak, Seputih Mataram dan Rumbia. Lampung Timur di Kecamatan Sukadana, Metro Kibang, Batanghari, Sekampung dan Way Jepara. Lampung Selatan tadiri dari desa Muaraputih dan Negararatu. Kota Metro di Kecamatan Metro Raya dan Bantul. Kota Bandar Lampung tadiri dari kelurahan Labuhanratu, Gedungmeneng, Rajabasa, Jagabaya, Langkapura, dan Gunuangagung (kelurahan Segalamider).
  1. Bahaso Lampung logaik Menggala dipatutuakan urang Lampuang nan tingga di Kabupaten Tulang Bawang tadiri dari Kecamatan Menggala, Tulang Bawang Udik, Tulang Bawang Tangah, Gunuang Terang dan Gedung Aji.

Aksara[suntiang | suntiang sumber]

Aksara Lampuang adolah bantuak tulisan nan mampunyoi ubuangan jo aksara Pallawa dari India Selatan. Macam tulisannyo fonetik bajinih suku kato nan marupokan huruf iduik sarupo dalam Huruf Arab sarato manggunokan tando fathah di barih ateh jo tando kasrah di barih bawah tapi indak manggunokan tando dammah di barih muko, malainkan manggunokan tando di balakang, tiok-tiok tando mampunyoi namo surang.

Aksara Lampung dipangaruahi duo unsua iyolah Aksara Pallawa jo Huruf Arab. Aksara Lampuang bakarabaik jo aksara Incung, Aksara Rejang Bengkulu, jo Aksara Bugis. Aksara Lampung tadiri dari huruf induak, anak huruf, anak huruf gando jo guguih konsonan, juo ado lambang, angko, jo tando baco. Aksara Lampung disabuik jo istilah Ka-Ga-Nga ditulih dan dibaco dari kida ka suok jo huruf induak bajumlah 20 buah.

Ungkapan umum[suntiang | suntiang sumber]

Minangkabau Lampuang (jo palafalan)
Lampuang Lampung/lappung [lamːpuŋ, lapːpuŋh]
Bahaso Lampuang Bahasa Lampung [bahasa lamːpuŋ ]
Sia namo kawan? Sapa gekhal sikam? (polite) [sapa ɡəʁalmu sɐkam], Sapa gekhalmu? (common) [sapa ɡəʁalmu]
Baa kaba? Api kabar [Api kabaʁ]
Sampai jumpo Dadah [daːdah]
Mambana Tabik [taːbiʔ]
Tarimo kasih Nerima nihan
Ciek iko Sai sa [sai sa]
Ciek itu Sai hina [sai hina], katiko manunjuak ka nan jauah jaraknyo: sai hudi [sai hudi]
Siko Dija [diːdʒa],
Sinan Dudi [dudi]
Bara? Pikha [piʁa]
Iyo Yu [juː]

ya [ja] (bantuak sopan/formal)

Indak makwak [maʔːwaʔ], acok disingkek manjadi mak [maʔ]
Ambo indak tahu do nyak mak pandai [ɲaʔ maʔ pandai]

Amaik informal: induh [induh]

Maaf Mahap [maːhap] tabik [taːbiʔ] (sacaro harfiah—"mamintak ampun")
Dek karano Ulah [uːlah], acok disingkek manjadi lah [lah]
Capek! Geluk pay! [ɡəluʔ paːi]
Lai Luwot [luːwot]
Ambo indak mangarati do nyak mak ngerti [ɲaʔ maʔ ŋəʁːti] atau

Hikam mak ngerti [hikam maʔ ŋəʁːti](bantuak sopan)

Apo? Api? [aːpi] (Lampung Api), nyow? [ɲoʊ] (Lampuang Nyo)
Dima? Dipa? [diːpa], Gukpa? [ɡuʔːpa] (sacaro harfiah - "Kama wak ka pai?")
Dek a? Lahapi? [lahapi]
Bilo? pesaka? [pesaka],
Baa? Gehipa? [ɡəhipa], "Jukpa" [dʒuʔːpa]
Dima kamar mandi? Dipa kamar mandi? [diːpa kaːmaʁ mandi]
Lai pandai ngecek Inggirih? Pandai kudo ngumung inggeris? [pandai kudo ŋumuŋ ɪŋˈɡəʁis],

Deklarasi HAM Sadunia[suntiang | suntiang sumber]

Iko pasal 1 pado Deklarasi HAM Sadunia (Pernyataan seduniya tentang Hak Dasar Jelema)

Unyin Jelema dilaheʁko merdeka jama wat pi'il ʁik hak sai gokgoh. Tiyan dikaruniako akal jama hati nurani maʁai unggal tiyan dapok nengah nyampoʁ dilom semangat muaʁiyan.
Sadoalah urang dilahiaan mardeka jo punyo martabaik sarato hak-hak nan samo. Inyo dikaruniai aka jo hati nurani, supayo nan ciek jo nan lain bagaul dalam samangaik badunsanak.[3]

Caliak pulo[suntiang | suntiang sumber]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Aliana 1986, hlm. 39.
  2. Lampuang Api at Ethnologue (22nd ed., 2019); Lampuang Nyo at Ethnologue (22nd ed., 2019); Komering at Ethnologue (22nd ed., 2019)
  3. The Universal Declaration of Human Rights, The United Nations.

Catatan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Combined figure of all dialects from Ethnologue.[2]

Daftar pustaka[suntiang | suntiang sumber]

Pautan lua[suntiang | suntiang sumber]