Lompat ke isi

Pulau Cingkuak

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Dermaga lamo di Pulau Cingkuak

Pulau Cingkuak adolah pulau nan talatak di Taluak Painan, Pesisir Selatan.[1] Kawasan Pulau Cingkuk dipakirokan benteng Portugih nan dipakai manjadi gudang Lada Hitam samaso Kumpeni Balando. Pulau ko mampunyoi peran nan gadang pado maso VOC.[2] Pado taun 1666, di pulau ikolah Kumpeni Balando Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) mambangun lojinyo. Pulau Cingkuak marupokan pusek kagiatan dagang kawasan selatan pasisia barat Minangkabau. Pado maso jayonyo, di pulau ko parnah ditampekkan 59 pagawai VOC nan dipimpin dek surang Koopman.[1]

Pulau iko sapanjang sijarahnyo acok disabuk sabagai Pulau Cingkuak dek urang pribumi, nan konotasinyo mangarah ka monyet babulu labiah pirang dari karo pado umumnyo di Indonesia. Tapi sabananyo namo pulau iko manuruik urang-urang Eropa manulihkan Poulo Chinco, kadang Poelo Cingko, Poeloe Chinco, atau kadang ditulih Chinco sajo, samantaro Tjinko baru ditulih sabagai palafasan zaman Nederlands Indie.[3] Salain itu, Pulau iko juo disabuik sabagai Benteng Portugis dek masyarakaik namun ruponyo benteng iko samo sakali indak dibangun dek urang portugih malainkan di bangun dek Kompeni Balando nan mano dibangun sabagai konpensasi dari pajanjian Het Painansgh Contract[4] nan mano pado 6 Juli 1663 barakaik Groenewegen saurang Pamimpin tatinggi untuak wilayah Sumatera Barat dimaso itu nan mausahokan pajanjian Painan untuak mamonopoli padagangan di Bandar X pado maso itu. Sahinggo dibueklah loji di Pulau Cingkuak wakatu itu untuak manyimpan lada hitam jo barang textil dagangannyo balando disinan sarato manjadi tampek balinduang dari musuahnyo aceh.[5]

Latak jo Status

[suntiang | suntiang sumber]

Benteng Pulau Cingkuak majadi cagar budaya indak mangarik nan talatak di Dusun Jorong Pulau Cingkuk, Desa/Kelurahan Nagari Painan, Kecamatan IV Jurai, Kabupaten Pasisia Salatan, Sumatera Barat nan sacaro astronomis, cagar budaya iko barado di titiak: S 1° 21' 13.010" E 100° 33' 32.846". Benteng Portugis Pulau Cingkuk tacatat sabagai cagar budaya di Balai Pelestarian Cagar Budaya (BPCB) Sumbar nan banomor inventaris 04/BCB-TB/A/14/2007.[6]

Sadangkan sacaro geografis, situs cagar budaya Benteng Portugis Pulau Cingkuak talatak didalam bentang alam dataran randah, barado di Pulau Cingkuak jo elevasi 2 Mdpl sarato mampunyoi luweh lahan 2 Hektar.[6]

Sijarah Pulau Cingkuak

[suntiang | suntiang sumber]

Bamulo dari Paristiwa Parjanjian Painan atau Sandiwara di Batangkapeh tahun 1663 tapek katiko kakuatan monopoli Aceh malamah di Pesisir Selatan, tadapek gejolak dimasyarakat antaro yang manantang Aceh jo indak suko samo Balando.[5] Groenewegen nan wakatu itu ditugaskan untuak manyalasaian masalah nan tajadi di Sumatera Barat mulo-mulo mamindahan kantua pusat dipindahan dari Padang ka Salido untuak mamulai diplomasi ka masyarakaik jo rajo-rajo ketek panghasil lada di daerah Bandar X nan sadang bacakak.[7]

Pado tahun 1663 dapeklah Balando basamo urang-urang pentiang di Bandar X jo Sultan Kerajaan Indrapura banamo Muhamadsyah jo gaeknyo Malfarsyah wakatu itu manandatangani pajanjian nan banamo Het Painansgh Contract.[5] Sahinggo dapeklah kasapakatan basamo untuak mausia urang Aceh, sasudah itu Balando mandapek hak untuak badagang sacaro lapeh disinan. Pajanjian iko pulo nan manjadi tiket Balando untuak mambangun loji di Pulau Cingkuak jo pado tahun 1665 dibangun pulo benteng untuak mampakuek partahanan nan ado di Pulau Cingkuak.[7]

Barulah pado maso iko, Balando mulai manggunokan Pulau Cingkuak sabagai gudang lada nan diangkuik dari wilayah-wilayah pasisia ka Pulau Cingkuak sabalum dikiriman ka Batavia. Pado tahun 1709, VOC mangaluakan rencana gadang untuak mambangun Pulau Cingkuak nan alah manjadi tampek patahanan jo pusek padagangan nan kuek di Pasisia Minangkabau. Mulaila dibangun benteng dari tembok beton di pacukuikkan pulo jo mariam-mariam, gudang sanjato, gudang lada, kamp tantara, panjaro, sarato pakantoran.[7]

Salamo labiah dari 1 abad Balando mamonopoli lada di Pasisia Minangkabau, pado tahun 1781 Pulau Cingkuak ko hancua diserang dek pasukan armada lawiknyo Inggrih, nan mano pado maso itu Thomas Van Kempen manjadi opperhoofd (kapalo padagang) distrik Cingkuk jo sekitarnyo.[3]

Runtuahnyo Benteng Pulau Cingkuak

[suntiang | suntiang sumber]

Alah labiah dari sa abad VOC indak ado ganguan, indak talok dijangkau dek musuah-musuah pribuminyo, nan manghancuakan benteng pulau Cingkuak akhianyo adolah lawannyo dari Inggrih. Tapek pado tahun 1781, Thomas Van Kempen dikicuahnyo jo caro nan cadiak, kapa-kapa inggrih mamakai bendera Portugih jo Balando untuak mandakek ka Pulau Cingkuak. Katiko Thomas Van Kempen manamui urang tu di dermaga, urang-urang Inggrih langsuang manahan inyo sakaluargo, jo manjarah sagalo sanjato pangawalnyo.[3]

Katiko itu, Inggrih manurunan tantaranyo jo mariam dari ateh kapa nan mulai manembak benteng, kamudian mambaka apo sajo nan ado tanpa ado parlawanan dari tantara Balando nan ado di Pulau Cingkuak, karano manuruik tulisan Soerabaijasch Handelsblad, "serdadu-serdadu VOC di situ telah terlalu banyak minum tuak dan tidak punya semangat berperang lagi."[3] Sasudah manghancuakan Benteng Pulau Cingkuak Inggrih pai bagitu sajo tanpa ado niek untuak manduduaki pulau Cingkuak, karano niek Inggrih memang cuman untuak manghancuakan Benteng Pulau Cingkuak sajo nan manjadi pusek padagangan Balando di wilayah Pasisia Minangkabau. Tapi walau alah dihancuakan dek Inggrih, Balando masih tingga disinan jo babarapo panduduak nan tasiso antaro lain surang ahli bedah, surang kopral, duo tantara eropa, anam tantara bugih jo ampek budak. [3]

Jajak Arkeologis

[suntiang | suntiang sumber]

Paninggalan arkeologi nan tadapek di Pulau Cingkuak barupo siso-siso benteng nan indak utuah, hanyo babarapo tembok paga sabalah Timur, pintu utamo di bagian Barat, jo dermaga di bagian sebelah Timur.[6]

Salain itu juo tadapek makan dari bahan batu marmer nan batuliskan dalam bahaso Portugih "Le monde est un exil," nan barati "Dunia ialah tempat pengasingan" baitu nan tatulih pado batu nisan di makam Susanna Geertruij Haije di Pulau Cingkuk, padusi itu marupokan bini dari Thomas van Kempen, kamudian juo tadapek sabuah lubang (sumuran).[6]

Bagian Salatan tadepek pintu barukuran 2,90 meter nan bajarak 9,50 meter dari ujuang salatan tembok, manuruik katerangan iko disabuik sabagai gerbang I. Pado jarak 7,30 meter dari ujuang Utara tempok ado tembok lain ka arah Barat sapanjang 6,5 meter, tamasuak pintu 1,50 meter nan banamo Gerbang II. Salanjuiknyo di bagian Utara Pulau, bajarak 45 meter disabalah Barat Gerbang I adolah Gerbang II, pintu masuak areal lain Benteng. Gerbang iko tingginyo 3,45 meter bapuncak undakan pasagi panjang satinggi 2,75 meter jo kaduo sisi bagian akhia lengkungan dibatehi pelipit jo lebar gerbang 1,60 meter.[6]

  1. a b Asnan, Gusti (2003). Kamus Bahasa Minangkabau. Padang: Pusat Pengkajian Islam dan Minangkabau. pp. 276. ISBN 979-97407-0-3. 
  2. bpcbsumbar (21 may 2018). "Pulau Cingkuk, Sisa Kejayaan Perdagangan Pantai Barat Sumatra". Diarsipkan dari versi asli tanggal 12 July 2022. Diakses tanggal 15 November 2018. 
  3. a b c d e Iqbal, Muhammad (24 Februari 2022). "Loji Pulau Cingkuak dan Perdagangan Rempah di Pesisir Minangkabau Zaman kompeni". jalurrempah.kemdikbud.go.id. Kemdikbud. Diakses tanggal 2024-07-15. 
  4. "Pulau Cingkuak, Jejak Belanda di Sumatera Barat". detikTravel (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2024-07-15. 
  5. a b c Amran, Rusli (1981). Sumatera Barat Hingga Plakat Panjang. Jakarta: Sinar Harapan. pp. 127-136. 
  6. a b c d e Yuandha, Ade (2021-12-06). "Sejarah Cagar Budaya Benteng Portugis Pulau Cingkuk di Kabupaten Pesisir Selatan". Halonusa News (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2024-07-16. 
  7. a b c Ningsih, Widya Lestari (2023-9-4). "Benteng Pulau Cingkuk, Pelindung Monopoli VOC di Pesisir Minangkabau". Kompas.com. Diakses tanggal 2024-07-16.