Pura Penataran Sasih

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Pura Penataran Sasih
Pejeng: Pura Penataran Sasih
Informasi umum
JinihTampek ibadah
Gaya arsitekturBali
LokasiBendera Indonesia Bali
AlamaikDesa Pejeng, Kecamatan Tampaksiring
Koordinat8°30′S 115°17′E / 8.500°S 115.283°E / -8.500; 115.283
Katinggian207 m dpl
Referensi
https://kebudayaan.kemdikbud.go.id/bpcbbali/pura-penataran-sasih/

Pura Penataran Sasih marupoan pura nan talatak di Banjar Intaran, Desa Pejeng, Kecamatan Tampaksiring, Kabupaten Gianyar, Bali. Kok dari Kota Denpasar, pura ko talatak sakitar 27 Km di sabalah timur kota. Sacaro geografis Pura ko barado di koordinat 8° 30'49.56 ”LS, 115° 17'36.49” BT pado katinggian 207 mdpl. Pura Penataran Sasih Pura Penataran Sasih alah dapek pulo SK penetapan dari Pemerintah yaitu SK No. 260 / SK / UPT.BD / 22.VII / 2003 jo upayo pelestarian.[1]

Pura nan tanamo dek mitosnyo ko tadapek di dalamnyo benda-benda paninggalan purbakala nan banamo Nekara Pejeng. Nekara ko tamasuak benda suci manuruik mitosnyo, bahkan dicaritoan pulo konon nekara ko tabuek dari pacahan bulan nan jatuah dari langik.[2]

Mitos[suntiang | suntiang sumber]

Bulan Pejeng di Pura Penataran Sasih

Bulan Pejeng[suntiang | suntiang sumber]

Namo pura ko diambiak dari paninggalan purbakala nan cukuik tanamo di tampeknyo, yaitu Bulan Pejeng. Bulan pejeng marupoan sabuah gandang (Nekara) parunggu nan dipacayoi punyo kakuatan supranatural. Di nekara tu tadapek hiasan koncek sabagai sarano panghormatan ka leluhur sabagai palinduang. Dalam budayo pertanian, koncek marupoan simbol aia nan kudian takaik jo fungsi Nekara sabagai sarano pamujaan untuak mamintak ujan. Katiko Nekara ditabuah, suaronyo sarupo patuih nan mangundang ujan tibo. Disabuikan pulo di legenda lain basonyo Nekara ko marupoan perhiasan talingo Dewi Ratih (Dewi Bulan dalam mitologi Bali).[3]

Manuruik mitos nan bakambang di masyarakaik, dulu tadapek tigo baleh bulan di ateh bumi ko, ciek tajatuah ka bumi jo tasangkuik di batang. Sinar nan dipancaran dek bulan nan tajatuah tu sangaik tarang nan manarangi daerah di sakitarnyo siang jo malam, sahinggo indak ado urang maliang nan talok manciloknyo di malam hari. Tapi suatu hari ado maliang nan barundiang jo basipakaik untuak mamadaman sinar bulan tu. Salah surang dari maliang tu mamanjek batang tampek bulan tu tasangkuik, inyo barusaho mamadaman sinar bulan jo aia ketek nan dipancurannyo kasitu. Dek ulah maliang tu, bulan tu maledak manjadi tapacah-pacah, ciek pacahannyo manjadi Nekara Bulan di Pejeng. Karusakan nan ada di baliak Nekara itu dicaritoan pulo barasa dari ledakan tu. Namo Bulan Pejeng dalam bahaso Bali artinyo Sasih, sahinggo puro ko dikana jo namo Pura Panataran Sasih.[3]

Kebo Iwa[suntiang | suntiang sumber]

Salain mitos tu, ado pulo mitos lainnyo nan cukuik tanamo di masyarakaik satampek. Mitos tu manyabuikan basonyo Bulan Pejeng marupoan Kebo Iwa saurang Mahapatih Karajaan Bali Kuno sabagai subang (antiang-antiang) nan sakti bana. Inyo bisa mambuek sajumlah tampek suci sarupo Candi Gunung Kawi dan Goa Gajah dek kasaktiannyo tu.[3]

Fungsi[suntiang | suntiang sumber]

Bulan Pejeng tampak dari halaman Pura

Pura Penataran Sasih marupoan pura penataran nan manjadi tampek pamujaan awal tajadinyo kahidupan di dunia. Manuruik hasil panalitian tahadok paninggalan benda-benda kuno di area pura, Pura Penataran Sasih alah ado sabalun pangaruah Hindu masuak ka Bali. Dipakiroan sarupo jo zaman Dongson di nagari Cino, sakitar 300 tahun Sabalun Masehi. Samantaro itu Hindu masuak ka Bali dipakiroan sakitar abaik ka-8. Pura ko tamasuak cagar budayo sarato alah dapek pulo SK penetapan dari Pemerintah yaitu SK No. 260 / SK / UPT.BD / 22.VII / 2003 jo upayo pelestarian. Salain sabagai cagar budayo, Pura Penataran Sasih bafungsi sabagai objek wisata sarato sabagai Pura Sad Kayangan Jagat.[4][5]

Pangalolaan[suntiang | suntiang sumber]

Pangalolaan pura sabagai objek wisata ko dikalola jo sistem kontrak. Hasil pangalolaannyo digunoan untuak biayo pamaliharaan jo kebersihan pura sarato kabutuhan pura lainnyo. Pamasukan nan didapek dari kunjungan wisata dikalola sarato pola pangalolaan daya tarik wisata sapanuahnyo ditangani dek Desa Adaik Pejeng.[6] Salain itu, ado pulo subsidi dari desa adaik ka pengemong pura digilia tiok taun untuak pura nan manganduang warisan budaya.[7]

Kagiatan di Pura[suntiang | suntiang sumber]

Tari Sanghyang Jaran[suntiang | suntiang sumber]

Tari Sanghyang Jaran di Ubud, Bali

Tari Sanghyang marupoan tarian sakral nan tadapek dalam rangakaian upacara adaik suci. Patunjukan tari ko indak hanyo sabagai tontonan masyarakaik se, tapi tari ko dilakuan katiko desa dilando bahayo atau musibah. Tari Sanghyang tamasuak pulo ka dalam tarian kerauhan (trance) dek karanao panarinyo kamasuakan roh (bidadari kahyangan jo binatang lainnyo nan punyo kakuatan marusak sarupo babi hutan, cigak, atau nan punyo kakuatan gaib lainnyo).[8]

Tarian ko biasonyo dibaokan dek ampek panari padusi atau laki-laki jo iriangan padaun suaro nan manyanyian tembang-tembang pamujaan. Panarinyo biasonyo indak sadarkan diri atau kamasuakan roh (trance) katiko manari, matonyo tatutuik sarato mahentak-hentak ka baro api nan ado di mukonyo. Tarian Sanghyang Jaran ko ado pulo di Nusa Lembongan, tapi agak babeda jo nan di Bali ko. Di Nusa Lembongan panarinyo manunggangan properti sarupo kudo, langkok jo lonceang di kaki panarinyo. Hal itu nan mambedaannyo jo tari Sang Hyang Jaran di Bali.[9]

Tari Sanghyang ko punyo bamacam-macam bantuak sarupo Sanghyang Dedadri, Sanghyang, Jaran, Sanghyang Sampat, jo Sanghyang Memedi. Diadoannyo indak satiok hari sarupo tarian lainnyo atau odalan, tapi pado hari tatantu sajo. Nyayian nan dipakai untuak mangiriangan tarian ko tadiri dari baragam bantuak sasuai jo jinih tari sahyang nan banyak macamnyo.[8]

Budaya ngayah (bagotong-royong basamo) dalam manyiapan upacara adaik di Bali

Ngayah[suntiang | suntiang sumber]

Pura Penataran Sasih bafungsi pulo untuak tampek diadoannyo upacara adaik sarupo upacara nuasen karya jo mecaru. Sabalun upacara adaik dimulai, masyarakaik sakitar pura bagotong-royong manyiapan upacara ko (ngayah). Mulai dari nangiang taring, lap-lapan, sanggar agung sarato taring kebat, sarato mamasang wastra jo pengangge di sajumlah pelinggih di jeruan pura. Kagiatan ngayah ko biasonyo alah dimulai jauah hari manjalang upacara adaik dimulai.[10]

Tradisi Siat Sampian[suntiang | suntiang sumber]

Tradisi Siat Sampian marupoan tradisi parang sakral nan diadoan satiok tigo hari sakali sasudah Purnama Kedasa (bulan purnama kasapuluah manuruik pananggalan masyarakai adaik satampek). Siat Sampian barasa dari kato siat nan barati parang jo sampian nan barati rangkaian janur nan dipakai sabagai sarano upacara kaagamaan. Janur dipakai sabagai alat parang dalam tradisi tu. Tradisi ko dilakuan dek laki-laki di sakitar pura nan disabuik pulo sabagai parekan nanturuik balago dalam parang tu. Parekan biasonyo mangabdi untuak manolong kalancaran kagiatan kaagaman di pura. Dalam tradisi atau ritual ko indak mancari manang atau kalah, tapi sabagai simbol paringatan ka umaik Hindu supayo balaku di jalan nan suci jo bana.[11]

Bhakti Penganyar[suntiang | suntiang sumber]

Palaksanaan bhakti penganyar di pura Penataran Sasih marupoan ujuik bakti, ujuik syukur jo panghormatan kapado Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Salain itu, palakasanaan bhakti penganyar ko dilakuan pulo unutak mamohon kasalamatan, kasejahteraan, kamakmuran, jo kasaimbangan alam samesta sarato isinyo. Disamping itu pula, pelaksanaan bhakti penganyar juga untuk memohon keselamatan dan kesejahteraan, kemakmuran dan keseimbangan alam semesta beserta isinya.[12]

Bangunan[suntiang | suntiang sumber]

Pura Penataran Sasih tadiri dari banyak palebahan atau bagian nan manjadian pura ko sabagai puri induak. Di bagian utara tadapek Pura Taman Sari, Pura Ratu Pasek, jo Pura Bale Agung, untuak bagian salatannyo tadapek Pura Ibu. Pado bagian jeroan atau halaman dalam pura Penataran Sasih ko tadapek sajumlah pelinggih. Di bagian pintu masuak sabalah jaba tangah, tadapek bangunan Padma Kurung sabagai tampek panyimpanan Sang Hyang Jaran.[4]

Di deretan bagian timur pura, tadapek bangunan pangaruman nan biasonyo bafungsi sabgai tampek manstanakan simbol-simbol Ida Batara dari Pura Kahyangan Tiga di saluruah Pejeng. Salain di bagian timur, ado pulo balai pangaruman di bagian utara nan tadapek pelinggih Ratu Sasih disitu. Di bagian salatannyo tadapek atau pura cabang Ida Batara Gana jo pasimpangan Ida Batara Brahma. Tadapek pulo pasimpangan nan lain di bagian utara pura, yaitu pasimpangan Batara Wisnu jo pasimpangan Batara Mahadewa di bagian barat.[4]

Paninggalan[suntiang | suntiang sumber]

Salain Nekara Pejang nan tadapek di Pura Penataran Sasih, ditamuan pulo paninggalan purbakala nan baragam. Pado jeroan atau halaman dalam tadapek sajumlah tinggalan arkeologi sarupo arca Ganesa, arca perwujudan Bhatara-Bhatari, arca Pendeta, arca Catur Kaya, arca Dwarapala, dan Lingga Yoni. Di halaman tangah tapeknyo di muko jo di balakang candi Bentar tadapek simbol angko taun Surya sangkala barupo bulan, gajah, nago nan samo jo taun 1888 Caka atau 1966 Masehi.[1]

Galeri[suntiang | suntiang sumber]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

Catatan Kaki
Daftar Pustaka