Surek Batak

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Aksara Batak)
Surek Batak[lower-alpha 1]
Jinih
BahasoRumpun bahaso Batak
Wakatu
abaik ka-18 inggo kini
Sistem induak
Manuruik hipotesis ubuangan antaro abjad Aramea jo Brahmi, mako silsilahnyo sabagai barikuik:
Dari aksara Brahmi diturunkanlah:
Sistem sudaro
Bali
Batak
Baybayin
Bugis
Jawa
Lampung
Makassar
Rejang
Incung
Sunda Kuno
Arah tulihLeft-to-right
ISO 15924Batk, 365
Alias Unikod
Batak
U+1BC0–U+1BFF
Salah satu contoh dari aksara batak

Surek Batak, tanamo juo sabagai Surat na Sampulu Sia (kasambilan baleh huruf), Si Sia-sia, atau Aksara Batak, adolah salah satu aksara tradisional Indonesia nan bakambang di Tanah Batak, Sumatera Utara. Surek Batak tadiri dari babarapo ragam nan digunokan untuak manulih limo rumpun bahaso Batak: Karo, Pakpak, Mandailing, Simalungun, jo Toba.[1] Aksara iko marupokan turunan dari aksara Brahmi India malalui parantaro aksara Kawi. Surek Batak aktif dipakai dek masyarakaik Batak saindaknyo sajak abaik ka-18 inggo panggunoannyo baransua-ansua mamuda pado abaik ka-20. Aksara iko masih diajakan di Sumatera Utara sabagai bagian dari muatan lokal, tapi jo pamakaian nan tabateh dalam kahidupan sahari-hari.

Surek Batak adolah sistem tulisan abugida nan tadiri dari 19 aksara dasa jo tambahan babarapo aksara pado ragam tatantu. Sarupo aksara Brahmi lainnyo, satiok konsonan marepresentasikan ciek suku kato jo vokal inheren /a/ nan dapek diubah jo panambahan diakritik tatantu. Surek Batak dibaco dari kida ka suok. Sacaro tradisional, aksara iko ditulih tanpa spasi antarokato (scriptio continua) jo tando baco nan minimal.

Bantuak[suntiang | suntiang sumber]

Aksara dasar[suntiang | suntiang sumber]

Aksara dasar (ina ni surat) dalam Surek Batak marepresentasikan ciek suku kato jo vokal inheren /a/. Ado 19 aksara dasar nan dimiliki sado ragam aksara Batak, samantaro babarapo aksara dasar nan anyo digunokan pado ragam tatantu. Bantuaknyo dapek diliek bak cando iko:[1]

Ina ni Surat
a ha ka ba pa na wa ga ja da ra ma ta sa ya nga la nya ca nda mba i u
Karo A Ha Ka Ba Pa Na Wa Ga Ja Da Ra Ma Ta Sa Ya Nga La Ca
Ca
Nda Ba I I
Mandailing A Ha Ka Ba Pa Na
Na
Wa Ga Ra Ma Ta Sa
Sa
Ya La Nya Ca
A
Pakpak A Ha Ka Ba Pa Na Wa Ga Ra Ma Ta Sa Ya La Ca
Simalungun A Ha Ka Ba Pa Na Wa Ga Ra Ma Ta Sa Ya La Nya
Toba A Ha Ka Ba Pa Na Wa
Wa
Ga Ra Ma Ta
Ta
Sa Ya La Nya

Bantuak-bantuak di ateh marupokan bantuak nan digeneralisasi, indak jarang suatu naskah manggunokan ragam bantuak aksara atau tarikan garih nan seketek babeda antaro ciek samo lainnyo tagantuang dari daerah asa jo media nan digunokan.[2]

Aksara i () dan u () anyo digunokan untuak suku kato tabukak, misa pado kato dan ina ᯤᯉ jo ulu ᯥᯞᯮ. Untuak suku kato tatutuik nan diawali jo bunyi i atau u, digunokanlah aksara a ( atau ) basamo diaktirik untuak tiok-tiok vokal, misa pado kato indung ᯀᯪᯉ᯲ᯑᯮᯰ dan umpama ᯀᯮᯔ᯲ᯇᯔ.[3]

Diakritik[suntiang | suntiang sumber]

Diakritik (anak ni surat) adolah tando nan malakek pado aksara utamo untuak maubah vokal inheren aksara utamo nan tapauik, bantuaknyo dapek diliek bak cando iko:[1]

Anak ni Surat
-i -u [1] -e[2] -o -ou -ng -h pamati
Karo -I
-I
-U -E -E -O
-O
-Ng -H -
kelawan sikurun ketéléngan kebereten ketolongen kebincaren kejeringen penengen
Mandailing -I -U -E -U -Ng -
uluwa boruta talinga siala ulu amisara pangolat
Pakpak -I -U -E -E -U -Ng -H -
kaloan kabereten ketadingin kabereten podi sikora kebincaren sikorjan pangolat
Simalungun -I -U -E -U -Ou -Ng -H -
haluan haboritan hatalingan sihorlu hatulungan haminsaran hajoringan panongonan
Toba -I -U -E -U -Ng -
uluwa boruta hatadingan siala hamisaran pangolat
Catatan

^1 /e/ bak cando e dalam kato "enak"
^2 /ə/ bak cando e dalam kato "empat"
^3 diakritik dapek mamiliki sajumlah ragam namo nan indak sadonyo dicantumkan dalam tabel iko

Tabel barikuik manunjuakkan caro diakritik malakek pado aksara dasar ka dalam tiok-tiok ragam aksara:

Ina ni Surat Ka + Anak ni Surat
ka ki ku[3] [1] ke[2] ko kou kang kah k
Karo Ka Ki
Ki
Ku Ke Ke Ko
Ko
Kang Kah K
kelawan sikurun ketéléngan kebereten ketolongen kebincaren kejeringen penengen
Mandailing Ka Ki Ku Ke Ke Kang K
uluwa boruta talinga siala ulu amisara pangolat
Pakpak Ka Ki Ku Ke Ke Ku Kang Kah K
kaloan kabereten ketadingin kabereten podi sikora kebincaren sikorjan pangolat
Simalungun Ka Ki Ku Ke Ko Kou Kang Kang K
haluan haboritan hatalingan sihorlu hatulungan haminsaran hajoringan panongonan
Toba Ka Ki Ku Ke Ku Kang K
uluwa boruta hatadingan siala hamisaran pangolat
Catatan

^1 /e/ bak cando e dalam kato "enak"
^2 /ə/ bak cando e dalam kato "empat"
^3 diakritik -u Mandailing, Pakpak, Simalungun, dan Toba mambantuak ligatur jo aksara dasar nan tapauik
^4 diakritik dapek mamiliki sajumlah ragam namo nan indak sadonyo dicantumkan dalam tabel iko

Tando baco[suntiang | suntiang sumber]

Teks tradisional Batak ditulih tanpa spasi antarokato (scriptio continua) dan normalnyo indak manggunokan tando baco. Namun baitu, tando baco banamo bindu kadang digunokan pado teks tatantu. Tando baco iko acok kali basipaik dekoratif dan mamiliki banyak ragam bantuak. Bindu godang umumnyo digunokan untuak manandokan mulo teks pado naskah pustaha, sadang bindu pinarjolma digunokan untuak manunjuakkan mulo teks pado naskah batuang. Bindu na metek dan pinarboras digunokan untuak mamisahkan antarobab atau bagian-bagian tatantu teks. Bindu judul kadang digunokan untuak mamisahkan antaro tajuak jo isi teks dalam ciek barih kalimaik. Bindu pangolat kadang digunokan manandokan disambiguasi pado kato atau istilah tatantu.[1]

Bindu
bindu godang bindu pinarjolma bindu na metek bindu pinarboras bindu judul bindu pangolat
bindu na metek
bindu na metek
bindu na metek

bindu na metek
bindu pinarboras
bindu judul
bindu pangolat

Contoh teks[suntiang | suntiang sumber]

Barikuik adalah sabuah ratapan Batak Karo pado batuang dari koleksi Museum fur Völkerkunde Berlin no. IC 39908a. Aliah aksara jo tarjamahan disadur dari Kozok (1999):[4]

Aksara Batak Alih aksara Latin Tarjamahan
ᯔᯂᯀᯪᯛᯨᯀᯒᯪᯂᯬᯗᯩᯉᯬᯆᯪᯞᯰᯆᯪᯞᯰᯂᯪᯉ᯳ᯆᯬᯞᯬᯱᯗᯎᯉ᯳ᯀᯩᯢ maka io ari kuté nu bilang-bilang kin buluh tagan énda ikolah ratok tangih di batuang nan manjadi tabuang
ᯔᯉ᯳ᯀᯪᯝᯉ᯳ᯉᯬᯒᯪᯉᯬᯒᯪᯂᯧᯉ᯳ᯀᯗᯩᯔᯧᯘᯬᯋᯪᯞᯒᯧᯝᯑᯪᯝᯑᯪ man ingan nuri-nuriken até mesui la erngadi-ngadi sabagai tampek untuak bacarito sansai den nan tiado abihnyo
ᯘᯪᯔᯉ᯳ᯗᯬᯒᯪᯉ᯳ᯂᯧᯉ᯳ᯔᯔᯘᯪᯂᯒᯨᯂᯒᯨᯔᯧᯒ᯳ᯎᯉᯆᯧᯒᯩᯘᯪᯆᯪᯒᯪᯰ si man turinken mama si karo-karo mergana beré simbiring tantang den nan bamarga Karo-karo, nan marga amaknyo (beré) Simbiring
ᯘᯪᯞᯇᯘ᯳ᯔᯧᯞᯬᯔᯰ si lampas melumang nan lakeh manjadi yatim piatu
ᯘᯪᯗᯧᯒ᯳ᯆᯆᯀᯗᯩᯔᯧᯘᯬᯋᯪᯞᯒᯧᯝᯑᯪᯝᯑᯪ si terbaba até mesui la erngadi-ngadi nan sansainyo tiado habih
ᯇᯧᯝᯪᯢᯨᯂᯬᯞᯔᯧᯀᯬᯞᯪ péngindoku la mehuli nasik den nan malang iko
ᯉᯢᯩᯆᯪᯆᯪᯂᯬᯂᯒᯪᯉᯂᯗᯂᯬ nandé bibiku karina kataku wahai nandé jo amak-amak dek sadonyo, kato den
ᯀᯩᯢᯗᯬᯒᯰᯂᯬᯗᯬᯒᯪᯂᯧᯉ᯳ énda, turang, kuturiken ikolah, sayang, tuturan den

Blok unicode[suntiang | suntiang sumber]

Aksara Batak alah ditambahkan ka dalam standar Unicode versi 6.0 sajak Oktober 2010 dalam rantang U+1BC0–U+1BFF: Templat:Tabel Unicode Batak

Galeri[suntiang | suntiang sumber]

Caliak pulo[suntiang | suntiang sumber]

Catatan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Surek Batak pado satiok ragam aksara:
    Karo: ᯘᯬᯒᯗ᯳ᯆᯗᯂ᯳
    Mandailing: ᯚᯮᯒᯖ᯲ᯅᯖᯄ᯦᯲
    Pakpak: ᯘᯮᯒᯗ᯲ᯅᯗᯂ᯲
    Simalungun: ᯙᯯᯓᯖ᯳ᯅᯖᯃ᯳
    Toba: ᯘᯮᯒᯖ᯲ᯅᯖᯂ᯲

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d Kutipan rusak: Tag <ref> indak sah; indak ado teks untuak ref banamo uni
  2. Kozok 2009.
  3. Kozok 1999, hlm. 109.
  4. Kozok 1999, hlm. 122-124.

Daftar Pustaka[suntiang | suntiang sumber]

Pauatn lua[suntiang | suntiang sumber]

Koleksi digital[suntiang | suntiang sumber]

Naskah digital[suntiang | suntiang sumber]

Lainnyo[suntiang | suntiang sumber]