Urang Rana

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu

Urang Rana adolah urang yang barasal dari Pulau Buru. Mereka batampek tingga di sakitar Danau Rana yang marupoan wilayah Pulau Buru Utara-Barat, Kabupaten Maluku Tengah, Provinsi Maluku.[1] Urang Rana marupoan salah satu suku bangso utamo yang ado di Provinsi Maluku[2]

Pulau Buru adolah pulau yang gadang kaduo mamiliki luweh 8.473,2 Km persagi satalah Pulau Seram di Provinsi Maluku yang punyo garih pantai 427,2 Km.[3] Di tangah paganungan Pulau Buru tadapek danau yang banamo Danau Rana. Danau ko adolah danau paliang gadang Provinsi Maluku dengan katinggian danau yoitu 700 mdpl.[3] Danau ko dianggap sabagai tampek yang suci dek panduduak satampek. Urang Rana mamiliki kapacayaan nenek moyangnyo adolah dewa yang iduik di tangga gunuan dan Danau Rana.[1] Urang Rana tamasuak ka dalam Ras Melayu Polinesia. Urang Rana punyo ciri-ciri fisik tinggi tubuahnyo rato-rati antaro 1,50-1,60 cm. Punyo warna kulik sawo matang, mato ndak taralu tipih samo bibia sadang ndak taba jo rambuik kejur. Departemen Sosial mamasuakan urang Rana ka dalam kategori masyarakaik tarasiang.[1]

Panduduak[suntiang | suntiang sumber]

Urang Rana adolah panduduak asli dari Pulau Buru. Ado yang lahia dari parkawinan panduduak asli samo panduduak pandatang dan ado lo pandatang yang manatap di pulau ko. Pado tahun 1971 jumlah kasaluruahan urang Rana adolah 3.454 jiwa.[1]

Sacaro Geografis, urang Rana tabagi manjadi 3 kalompok yoitu kalompok lembah sungai Wai Nibe yang bajumlah 1.013 jiwa yang paliang banyak taseba di 10 kampuang. Kalompok Lembah Sungai Wai Geren bajumlah 592 jiwa dan taseba 10 kampung dan tarakhir kalompok Sakitar danau Rana yang mampunyoi jumlah tabanyak yoitu 1.849 jiwa yang taseba lo di 10 Kampung.[1]

Mato pancarian utamo dari urang Rana adolah baladang. Caro urang Rana bacocok tanam masih sangaik tradisional sarupo manabang baka jo bapindah pindah. Tanaman yang urang Rana tanam yoitu padi, jagung, ubi-ubian, ketela, kacang samo hotong(semacam gandum). Selain itu urang Rana ko mamaliharo babi, ayam jo kambiang. Urang Rana maramu hasil hutan mantuak damar jo rotan. Urang Rana jugo baburu samo manangkok ikan sabagai mato pancariannyo.[4]

Alaik-alaik yang digunoan untuak mambabek hutan yoitu alaik basi, parang, cangkul kecil(kudo) samo alaik tugas. Untuak manangkok ikan urang Rana manggunoan panciang, pkat tanah(awlo). Untuak baburu urang Rana manggunoan jarek. Mato tombak diagiah racun supayo hewan yang kanai tombak capek mati.[1]

Katiko panen partamo urang Rana punyo tradisi Wahadegan dimano hasil dari panen partamo ndak dijua tatapi dimakan basamo saluruah warga kampuang samo apobilo hasil panennyo balimpah tatanggo kampuang diundang untuak makan basamo. Tradisi ko diadoan satiok panen partamo sadoalah jenis tanaman pangan.[5]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Hanyo 10 persen urang Rana yang dapek manggunoan Bahaso Indonesia saat berinteraksi jo urang lua. Bahaso yang digunoan ado 2 jenis yoitu bahaso liam-liam yang digunoan dalam kahidupan sahari-hari samo bahasa liam garam yang dipakai saat tatantu sarupo upacara adaik dek Kapalo atau tatua adaik. Bahaso urang Rana tamasuak rumpun bahaso Austronesia, Melayu Polinesia Barat.[4]

Pakaian[suntiang | suntiang sumber]

Urang Rana di pagunuangan atau Geba Karu masih tabateh dalam manggunoan pakaian. Namun, kini palahan lahan banyak yang menggunoan pakaian. Urang Rana yang tingga di sakitar pantai relatif lebih maju dibandiangkan yang barado di kalompok lain. Urang Rana alah mamakai kebaya, sarung jo lain lain. Para lalaki biasanyo mamakai galang samo cincin untuak manolak bala jo panyakik. Sadangkan untuak padusi manggunoan kaluang, galang jo cincin adolah sabagai hiasan samo alaik daya tarik atau pamikek.[1]

Rumah[suntiang | suntiang sumber]

Rumah urang Rana kabanyakan tabuwek dari bahan kayu. Tiang kayu rumah babantuak bulek. Babarapo rumah ado yang babantuaj rumah pangguang. Dindiang rumah tabuwek dari kulik kayu atau rumbio. Rumah Urang Rana ndak manggunoan paku, bagian tatantu diikek jo rotan samo ndak punyo jendela jo pambagian ruangan. Maskipun baitu sadarhana tadapek hiasan di dalam rumah mantuak tangkorak, bantuak binatang hasil buruan, sayap buruang jo lain-lain. Biasonyo ciek rumah urang Rana ditampati samo duo sampai tigo kaluarga.[1]

Kakarabatan[suntiang | suntiang sumber]

Sistem kakarabatan yang balaku di urang Rana ko adolah sistem kakarabatan patrilineal manarik garih katurunan dari pihak laki-laki manatap satalah malaksanakan nikah patrilokal.[1] Jugo kaluarga batih atau gabungan dari kaluarga inti mambantuak ciek kasatuan kakarabatan abadasarkan ciek kakek moyang yang samo.[4] Dalam pambagian harato warisan pihak laki laki samo padusi punyo bagian yang samo.[1]

Urang Rana suko samo pakawinan yang sifeknyo saliang maagiah kapado pangantin padusi yang urang Rana sabuik matukar. Ado lo kaluarga yang maagiah syaraik ka laki laki yang nio manjadi manantu harus masuak ka dalam soa mereka.[4]

Pamilihan Jodoh basifaik eksogami( kawin keluar) soa. Soa adolah kasatuan karabaik yang tingga di babarapo kampuang). Urusan pakawinan ko marupoan tanggung jawab anggota soa.[1]

Pihak lalaki haruih maagiah kupang(maskawin) kapado pihak padusi. Kupang yang biasonyo diagiah yoitu babarapo buah gong, babarapo meter kain putih, babarapo helai kain sarung palakaik, babarapo puluah piriang, cangkia, babarapo bilah parang, babarapo buah kuali samo babarapo ikua babi. Meski maskawin yang diagiah banyak tatapi iko ndak bagitu mambarekan karano ditangguang dek soanyo[1]

Maskawin tabagi ateh tigo macam yoitu gau, bagian yang diagiahan kapado urang tuo calon bini. Kupang fena, diagiahan kapado anggota Soa san Stoppe, diagiahan kapado Kapalo Soa. Pado kampuang yang masyarakaiknyo baragamo kristen, kupang tatap manjadi syaraik adaik tatapi Stoppe untuak kapalo Soa diganti samo pitih. Untuak Kampuang yang mayoritas masyarakaiknyi baragamo islam sabagian gadang maskawin diganti samo pitih.[1]

Ado parkawinan samo caro maminang (himlao) dimano pihak laki laki maminang saaik si gadih baru sajo lahia. Jiko ndak mampu mambayia kupang ado yang malakukan kawin lari ( hakafian) karano saliang mancintai samo ndak direstui dek urang tuo dan ado lo laki laki yang mangabdikan dirinyo kapado mintuo sajak calon bininyo masih ketek sabagai ganti kupang(bauta).[1][4]

Kelahiran samo Kamatian[suntiang | suntiang sumber]

Jiko ado anak yang lahia dari parkawinan mako akan diatua samo adaik tatantu. Sampai umua tigo bulan bayi hanyo buliah dicaliak dek ibu samo ayahnyo, urang lain ndak buliah mancaliak bayi tu. Hanyo ibunyo yang bisa maurus jo maatur makan yang dikonsumsi bayinyo. Hal ko dipangaruhi kesehatan sang ibu samo bayi jo manjadi salah satu faktor tingginyo angka kamatian pado bayi di Urang Rana.[1]

Jiko ado urang Rana yang maningga mako mayiknyo dimandian kamudian dilatakkan di ateh tikar atau kulik kayu lalu ditutuik kain putiah. Barulah mayik tasabuik dikubua jo dimasuakan ka liang lahat. Urang Rana ko ndak punyo kompleks pamakaman tatapi tasebar di babagai tampek.[1]

Sistem Organisasi[suntiang | suntiang sumber]

Urang Rana mangakui kapemimpinan adaikyang dijabar sacaro turun tamurun. Urang Rana manyabuik kapalo adaik samo sebutan Rajo atau upolato sabagai pimpinan tatinggi. Rajo dibantu dek hinolog, Kapalo Soa, kapalo kampuang( pervisi) jo kapalo klea ( kawasan ).[1] Pambantu yang paliang dakek disabuik hinolong yang mampunyoi tugas mangapaloi sadoalah kapalo Soa. Para kapalo Soa dibantu dek dewan penasehaik yang baranggotakan pamuko pemuka adaik yang disabuik gebantuan.[4] Sabuah Soa biasonyo bamukim di kampuang yang samo.[1]

Agamo[suntiang | suntiang sumber]

Manuruik tim survey Departemen Sosial pado tahun 1975 sabanyak 20 persen urang Rana alah manganuik agamo kristen sabagiannyo baragamo islam.[1] Utamonyo urang Rana yang barado di sakitar pasisia pantai alah banyak yang manganuik agamo. Maski damikian masih ada urang Rana yang masih mamiliki kapicayoan aslinyo yoitu Animisme.[4]

Urang Rana mamiliki kaparcayaan yang disabuik Opulastala dimano urang rana picayo bahwo ada ciek kakuasoan tatinggi yang manciptaan alam samesta. Urang Rana juo punyo kapacayoan yang disabuik koin atau lekoit yoitu kapicayoan bahwa ado unsur tatuo di alam ko yang punyo kakuatan gaib. Urang Rana picayo pado roh roh nenek moyang samo makhluk haluih yang nyo yakini dapek maagiah patolongan, kasalamatan jo kabahagiaan kapado mereka. Ado roh kapiten yang dapek manolong saat musuah manyarang yang disabuik fufuan.[1]

Urang Rana juo picaya ado makhluk haluih banamo Anane, Gebrahe samo gebuse yang mambantu mereka. Anane barado di gunuang mambantu mereka kalau baburu samo gebrahe barado dalam tanah jo mambantu saaik bacocok tanam jo mandapekan panen yang balimpah. Gebuse mambantu mandatangkan hujan jo mambantu supayo mandapekan ikan yang cukuik saaik mamanciang. [1] Salain makhluk haluih yang mambantu diyakini ado makhluk haluih yang jaek yang sawaktu waktu akan manggaduah urang Rana.[1]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Melalatoa, M.Junus (1995). Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia jilid L-Z. Jakarta: Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional Direktorat Jenderal Kebudayaan. p. 694-696. 
  2. "Mengenal Suku Bangsa yang Terdapat di Provinsi Maluku". Seni Budayaku (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2019-04-18. 
  3. a b Advertorial. "Festival Bupolo Pulau Buru Suguhkan Beragam Acara Menarik". detikcom (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2019-04-14. 
  4. a b c d e f g Hidayah, Dr. Zulyani. Ensiklopedia Suku Bangsa di Indonesia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia. p. 318-319. ISBN 978-979-461-929-2. 
  5. "Kearifan Lokal Buru; Bebas Beras ala Lumbung Suku Rana". WACANA (dalam bahasa Inggris). 2023-01-23. Diakses tanggal 2019-04-14. [pranala nonaktif permanen][pautan nonaktif salamonyo]