Pangguno:Rafiq alun

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu

MAMAK JO KAMANAKAN

Saudaro laki-laki ibu, baik adik maupun kakaknyo. Secaro khusus, ciek lembaga atau badan nan batangguang jawab terhadok kelangsuangan sanak/sudaro matrilinial di Minangkabau. Bisa juo diartikan sabagai lembaga kapamimpinan nan maurus hal-hal yang bahubungan jo adaik Minangkabau.

Kamanakan barajo ka mamak

Mamak barajo ka pangulu

Pangulu barajo ka mufakat

Mufakat barajo ka nan bana

Bana badiri sandirinyo

Bana manuruik alua jo patuik

Manuruik patuik jo mungkin.[1]

Pituah diateh ditujuan ka kamanakan. Kamanakan jo mamak mampunyoi hubungan sabagai pamimpin jo urang nan dipimpin. Kamanakan mampunyoi aarti sabagai barikuik sacaro umum anak sudaro padusi, baik laki-laki maupun padusi. sacaro khusus, sado urang yang dipimpin di minangkabau.

Hubungan mamak jo kamanakan iolah hubungan batali darah. Kareno nan tu, mamak jo kamanakan adolah urang yang satu suku. Mamak akan batindak subagai urang nan mamimpin jo urang nan dipimpin.

Hubungan keduo adolah hubungan sako jo pusako. Sako adolah gala kahormatan di Minangkabau dan pusako adolah harato dalam bantuak bando jo bukan bando.

Mode pituah dibawah ko a :

Biriak-biriak turun ka samak

Tibo di saamak makan padi

Dari niniak turun ka mamak

Dari mamak turun ka kami

Makasuik pituah di ateh adolah sako jo pusako nan didapek dari ninik diturunkan ka mamak jo diturunkan balik ka kamanakan. Sako jo pusako merupokan warisan turun tamurun menuruik garih katurunan mande atau menuruik kakarabatan batali darah.

Oleh karano nan tu, mamak jo kamanakan samo-samo mamiliki hak nan jo kawajiban. Mamak sabagai urang nan dituokan jo manjadi pamimpin indak bulih sakalamak paruik, harus menuruik alu dan patuik, sasuai hukum jo katantuan nan balaku di Minangkabau.

Kamanakan mamiliki tangguang jawab pulo tahadok mamaknyo. Andaikan mamaknyo ba utang, kamanakan nan ka mambaiya nyo. Sahinggo baban mamak agak bakurang jo akan tapaliharo hubungan nan harmonis antaro mamak jo kamanakan.

Mamak harus mambimbiang kamanakan, mamaliharo jo mangambangkan harato pusako sarato mawakili dunsanak dalam urusan kalua.

Mambimbiang kamanakan iolah kawajiban mamak. Mode pituah dibawah ko a:

Kaluak paku kacang balimbiang

Daun bakuang lenggang-lenggangkan

Anak dipangku kamanakan dibimbiang

Urang kampuang dipatenggangkan

Mamak bakawajiban dalam mambimbiang kamanakan dalam bidang adaik, bidang agamo, jo bidang parangai sehari-hari. Kalau kamanakan babuek salah, mamak akan ikuik malu. Masyarakat akan bakato jo batanyo mode iko, kamanakan sia tu, atau sia mamaknyo.

Paranan mamak nan lain iolah mamaliharo jo mangambangkan harato pusako. Harato pusako itu dipaliharo supayo jan habih, indak bulih dijua, atau digadaian. Mamak hanyo mamaliharo sajo, sadangkan pemiliknyao adolah mande ( bundo kanduang ).

Paranan mamak nan ketigo iolah mawakili dunsanak dalam urusan kalua. Urusan itu bisa tajadi dalam hal-hal nan elok atau nan buruak. Mamak akan batindak ateh namo dunsanak jo mawakili dunsanak jo akan batindak ateh namo dunsanaknyo untuk manyalasaian pakaro nan adoh tu.

Kamanakan laki-laki jo kamanakan padusi samo-samo dibutuhan dalam dunsanak Minangkabau. Paranan keduanyo di dalam dunsanak bamacam macam.

Kamanakan laki-laki mamiliki paran antaro lain kader pamimpin ( mamak ) dalam dunsanak jo  Mambantu mamak dalam urusan-urusan dunsanak. Kamanakan padusi mamiliki peran antaro lain, calon mande (bundo kanduang ), calon penguaso harato pusako, palanjuik generasi, Panghuni rumah gadang.

Ruang lingkup kapamimpinan Mamak sangaik bagantuang kepado tangguang jawabnyo. Jikok inyo sabagai mamak pangulu, kaumlah nan dipimpinnyo. Jikok inyo sabagai mamak tungganai, tungganai nan tadiri ateh babarapo dunsanak nan dipimpinnyo. Jikok sabagai mamak rumah, rumah itu lah nan dipimpinnyo.

Sabagai pamimpin, mamak diibaraikkan sabagai kayu gadang di tangah langari. Inyo manjadi palinduang untuak kamanakannyo. Mamak adolah panegak hukum nan adil. Mamak indak ka mamihak siapopun. Inyo hanyo baprinsip ka nan bana. Mode pituah nan dibawah ko a :

Mahukum adia, bakato bana,

Manimbang samo barek,

Maukua samo panjang,

Nan babasih nan bapaek,

Nan baukua nan di kabuang,

Tibo di mato indak dipicingkan,

Tibo di paruik indak di kampihkan,

Tibo di dado indak dibusuangkan.

Mamak manjadi tempek maminta nasihaik bagi kamanakan. Jikok kamanakan ka pai bajalan, kapado mamaklah inyo batanyo. Jikok kamanakan lah pulang, mamaklah nan ka manyampaikan kaba. Mode pituah nan dibawah ko a :

Kapai tampek batanyo

Ka pulang tampek babarito

Kusuik nan kamanyalasaikan,

Karuah nan ka manjaniahkan.

Mamak manjadi panyelasai bamacam masalah. Panjanih nan karuah jo dibutuhan kaarifan jo kebijaksanoan. Mode pituah nan dibawah ko a :

Indak ado kusuik nan ndak salasai,

Indak ado karuah nan indak janiah,

Kusik bulu paruah manyalasaikan,

Kusuik banang dicari ujuang jo pangko,

Kusuik rambuik dicari sikek jo minyak,

Kusuik sarang tampuo api manyalasaikan.

Kamenakan adolah urang nan dipimpin. Mode pituah nan dibawah ko a :

Kamanakan barajo ka mamak

Kamanakan saparintah mamak

Namun jikok parintahnyo mangarah kepado kaburukan, kamanakan bulih manyanggahnyo. Mode pituah nan dibawah ko a :

Rajo adia rajo disambah

Rajo lalim rajo disanggah

Kamanakan laki-laki acok disabuik urang mudo sahinggo mamiliki kaarifan tersendiri. Inyo tau akan tugasnyo. Kareno itu, inyo ka pai sabalun disuruah jo ka tibo sabelun dipanggia.

Kamanakan padusi mamiliki kapastian dalam hiduik, babuaek, jo batindak.

Namun indak mangurangi jo marandahkan martabaiknyo. Mode pituah nan dibawah ko a :

Bajalan si ganjua lalai

Pado pai suruik nan labiah

Alu tataruang patah tigo

Samuik tapijak indak mati.

Pituah di ateh manyatokan kamanakan padusi jikok bajalan tatap lamah gamulai namun pasti sahinggo inyo akan manambuih segalo haliang rintang jo panuh kehati-hatian.

Rafiq Gusly Abdul Razak (1710743001), Padang 2018,

Rujukan[suntiang | suntiang sumber]

Pangguno iko adolah paserta Wiki Masuk Kampus  di Universitas Andalas Padang kelas Filologi A.
  1. Dt. Sanggoeno Diradjo, Ibrahim (2009). Tambo Alam Minangkabau, Tatanan Adat Warisan Nenek Moyang Orang Minang. Bukittinggi: Kristal Multimedia. pp. xvi + 384. ISBN 978-979-18327-2-4.