Pangguno:Ardzun/bak kasiak/Ijoan

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu

Morfem terikat[suntiang | suntiang sumber]

Dalam bahaso Minang ado duo jinih: morfem afiks jo parulangan.

Morfem Afiks[suntiang | suntiang sumber]

Prefiks (awalan)[suntiang | suntiang sumber]

ba-[suntiang | suntiang sumber]

ba- dipakai katiko sobok kato barawalan huruf konsonan pado kato nominal: badasi, bagaram, batuah

bar- dipakai katiko sobok kato barawalan huruf vokal pado kato nominal: baranak, baraia

ba- + nomina[suntiang | suntiang sumber]

Makna:

  • Mampunyoi; Bantuak verba intransitif
    • Ajo Rizal barumah di tapi pantai.
    • Ani babaju banyak.
    • Agus bakaretangin lamo
  • Mamakai;
    • Adi babaju putiah
  • Mangandarai;
    • Agus bakaretangin ka pasa.
  • Mahasiakan
    • Roih badendang sayang. (mangaluakan dendang)
    • Inyo bamuko masam.
  • Manyabuik atau maimbau
  • basipaik atau bakamampuan
ba- + verba[suntiang | suntiang sumber]

malakukan (dasa)

kausatif: Adiak barageh di tukang guntiang. (berpangkas)

ba- + adjektiva[suntiang | suntiang sumber]

mangalami: Inyo nampak basusah ati

ba- + numeralia[suntiang | suntiang sumber]

bakalompok jo jumlah nan manjadi kato dasa

ba2-[suntiang | suntiang sumber]

anyo pado baraja. transitif

ba3-[suntiang | suntiang sumber]

Anyo bagabuang jo verba transitif dan bamakna pasif, jo syaraik pelaku indak disabuikan.

batua: Lah baambiak buku tu?

Lah batulih surek tu?

Baaja pulo urang gaek makan nasi, yo?

salah: buku tu lah baambiaknyo. kalau mau pakai buku tu lah diambiaknyo

surek tu lah batulihnyo.. kalau mau surek tu lah diambiaknyo.

di-[suntiang | suntiang sumber]

pada verba transitif, bentuk pasif.

buku tu sadang dibaco ayah

pena ambo diambiak adiak

pa-[suntiang | suntiang sumber]
paN-[suntiang | suntiang sumber]

Pado verba dan bafungsi derivasional.

Variasi bantuak: pa-, pam-, pan-, pang-, jo pany-

  • pa-: untuak kato barawalan /l/, /r/, dan vokal, palutok (penelan), paracak (penunggang binatang), paambiak (pengambil)
  • pam-: untuak kato barawalan /p/ jo /b/, pambaco, pamangu (pengukur), pamuta (pemutar)
  • pan-: untuak kato barawalan /d/, /t/, /c/, jo /j/. pandapek, panutuik, panjaik, pancopet.
  • pang-: untuak kato barawalan /k/ jo /g/,
  • pany-: awalan /s/

Arti

  1. arti:
  2. Alat (panungke, panokok)
  3. orang yang melakukan kata dasar (pambaco, pandatang)
  4. mempunyai sifat dan kebiasaan pada kata dasar. (pambangih, pamaleh, panalaik)
pa-[suntiang | suntiang sumber]

Pembentuk verba imperatif

Pakudo banalah ambo! (Gunakan sekuat tenagalah diri saya seperti kuda)

Pabueklah!

ma-[suntiang | suntiang sumber]

Bergabung dengan nomina, verba, adjektiva, dan numeralia

mam-: /b/, /p/

man-: /t/, /d/, /j/, /c/

mang-: /k/ /g/

many-: /s/

ma-: /l/, /r/, vokal, dan nasal

ma- + nomina: berbentuk seperti

ma- + adjektif: menjadi atau menunjukkan proses

ma- + verba: melakukan sebagaiman yang ditunjukan kata dasar

ma- + numeralia: terbatas. seperti manduo, manujuah, manigo, maratuih

maN-[suntiang | suntiang sumber]

maN- + Nomina

menjadi

sa-[suntiang | suntiang sumber]

Kombinasi jo kato nan manunjuakan kuantitas

Makna:

satu; sakali, sadaguik (seteguk)

sama: kami sakampuang

ta1-[suntiang | suntiang sumber]

verba transitif, pasif, untuak kato nan aratinyo "indak singajo" atau "talok"

untuak "talok" untuak kato nan manunjuakan karajo nan dilakuan sungguah-sungguah.

Indak singakjo: bola tu tasipak dek adiak

talok: soal sarik tu tajawek dek adiak

ta2-[suntiang | suntiang sumber]

bagabuang jo adjektivaatau verba intransitif.

makna:

terasa atau merasa: tapaik raso jambu tu; tinjunyo tasakik dek ambo

agak atau keliatan: taputiah nampaknyo dindiang tu; tasirah nampaknyo warano oto tu

paliang, kok tagabuang jo nan mksudnyo untuak kualitas: takayo, tabarasiah,

ka-[suntiang | suntiang sumber]

lokasi atau arah

kalua

basi- dan baku-[suntiang | suntiang sumber]

makna saliang.

baku- anyo pado bakuantam (saliang menghantam)

dengan adjektiva: basilambek, basikareh, basitagang. saliang

dengan verba: basisuruik. menjadi adverbial. Inyo bajalan basisuruik

Infiks (sisipan)[suntiang | suntiang sumber]

makna seperti jo banyak. indak baitu maubah kelas kato

-ar-: garigi

-am-: jamari

-al-: tamali

Sufiks (akhiran)[suntiang | suntiang sumber]

-an[suntiang | suntiang sumber]
-an1[suntiang | suntiang sumber]

bagabuang jo verba, manjadi nomina. (hasia dari kato dasa)

makanan tu lamak bana.

aliran sungai tu tapakok.

Pado kato nan dalam proto malayunyu barakhiran "ar", akan muncul baliak kok barakhiran -an. mode alir. kato dasa alia. manjadi aliran

juga bisa berarti alat. seperti takaran.

Bergabung dengan verba transitif, artinya mengerjakan sesuatu dgn org lain.

Tolong bukakan pintu!

Bacoan surek tu untuak nenek!

Katoan sajo nan sabananyo!

Kini lah mulai batuka jo -kan

-an2

objek nomina konkrit

tanaman padi di sawah tu

baean jambu tu jo batu

-i[suntiang | suntiang sumber]

Pada verba transitif dan hasilnya juga transitif. menunjukkan objeknya plurak atau banyak.objeknya tidak terbatas.

contoh

ambiaki jambu tu

bacoi buku tu

objek kalimat mengacu pada lokasi.

tanami sawah tu

pada nominamenjadi verba transitif imperatif, berarti memberi.

garami gulai tu

guloi kopi tu

badaki muko tu

Konfiks[suntiang | suntiang sumber]