Caliak sumber untuak Ilimu

[[Berkas:Estudiante_INTEC.jpg|ka|jmpl|362x362px|Sebuah percobaan demi perkembangan ilmu pengetahuan.]]
'''Ilmu pangatahuan''' (kerap dipapendek manjadi '''ilmu''', [[Kata serapan dalam bahasa Indonesia|serapan]] dari {{lang-ar|علم}}) atau '''sains''' ([[Kata serapan dalam bahasa Indonesia|serapan]] dari {{lang-la|scientia}}) adolah suatu usaho sistematis jo [[metode ilmiah]] dalam pangambangan dan panataan [[Pengetahuan|pangatahuan]] nan dibuktikan jo panjelasan dan prediksi nan taruji sabagai pamahaman manusia tentang [[alam semesta]] dan [[Dunia|dunianyo]].<ref>Prof. Dr. C.A. van Peursen: Filsafat Sebagai Seni untuk Bertanya. Dikutip dari buku B. Arief Sidharta. Apakah Filsafat dan Filsafat Ilmu Itu?, Pustaka Sutra, Bandung 2008. Hal 7-11.</ref><ref name="EOWilson1999a">{{Cite book|last=Wilson|first=E.O.|year=1999|chapter=The natural sciences|title=Consilience: The Unity of Knowledge|url=https://archive.org/details/consilienceunity00wils_135|url-access=limited|pages=[https://archive.org/details/consilienceunity00wils_135/page/n55 49]–71|edition=Reprint|publisher=Vintage|location=New York, New York|isbn=978-0-679-76867-8}}</ref><ref name="Heilbron">&nbsp;{{cite book|last=Heilbron|first=J.L.|title=The Oxford Companion to the History of Modern Science|url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000unse_s7n3|publisher=Oxford University Press|year=2003|isbn=978-0-19-511229-0|location=New York|pages=vii–X|chapter=Preface|quote=...modern science is a discovery as well as an invention. It was a discovery that nature generally acts regularly enough to be described by laws and even by mathematics; and required invention to devise the techniques, abstractions, apparatus, and organization for exhibiting the regularities and securing their law-like descriptions.|display-authors=etal|author-link=J. L. Heilbron}}</ref> Segi-segi ini dibatasi agar dihasilkan rumusan-rumusan yang pasti. Ilmu memberikan kepastian dengan membatasi lingkup pandangannya, dan kepastian ilmu-ilmu diperoleh dari keterbatasannya.<ref>Prof. Dr. C.A. van Peursen: Filsafat Sebagai Seni untuk Bertanya. Dikutip dari buku B. Arief Sidharta. Apakah Filsafat dan Filsafat Ilmu Itu?, Pustaka Sutra, Bandung 2008. Hal 7-11</ref>

Ilmu bukan sekadar [[pengetahuan]] (''knowledge''), tetapi merangkum sekumpulan pengetahuan berdasarkan [[Teori|teori-teori]] yang disepakati dan dapat secara sistematik diuji dengan seperangkat [[metode]] yang diakui dalam bidang ilmu tertentu. Dipandang dari sudut filsafat, ilmu terbentuk karena manusia berusaha berpikir lebih jauh mengenai pengetahuan yang dimilikinya. Ilmu pengetahuan adalah produk dari [[epistemologi]], dengan kata lain ilmu terbentuk dari 3 cabang filsafat yakni [[ontologi]], [[epistemologi]] dan [[aksiologi]], jika ketiga cabang itu terpenuhi berarti sah dan diakui sebagai sebuah ilmu.

[[Ilmu alam]] hanya bisa menjadi pasti setelah lapangannya dibatasi ke dalam hal yang bahani (material saja), atau [[ilmu psikologi]] hanya bisa meramalkan perilaku manusia jika lingkup pandangannya dibatasi ke dalam segi umum dari perilaku manusia yang konkret. Berkenaan dengan contoh ini, ilmu-ilmu alam menjawab pertanyaan tentang berapa jarak matahari dan bumi, atau ilmu psikologi menjawab apakah seorang pemudi cocok menjadi perawat.

== Etimologi ==
[[Berkas:1e6m_comparison_Mars_Mercury_Moon_Pluto_Haumea_-_no_transparency.png|ka|jmpl|272x272px|Ilmu alam: [[Mars|Planet Mars]] (kawan), Planet Mercury (kawan) [[Bulan]] (kawan bawah), [[Pluto|Pluton]] (kawan tangah), jo Haumea (kawan di bawah), panambaian skala manggunokan diameter Sirius B.]]
Kato ilmu dalam {{lang-ar|علم}} ("''ilm''"),<ref>Wahid, Ramli Abdul. Ulumul Qu'ran, Grafindo, Jakarta, 1996, hal. 7.</ref> yang bararti mamahami, mangarati, atau mangatahui. Dalam kaitan panyerapan katonyo, ilmu pangatahuan dapek bararti mamahami suatu pangatahuan, jo ilmu sosial dapek bararti mangatahui masalah-masalah sosial, jo sabagainyo.

== Syaraik-syaraik ilmu ==
Lainan jo [[pangatahuan]], ilmu adolah pangatahuan khusus tantang apo nan manyababkan suatu sasuatu jo baa mangako. Ado syarat [[Ilimu|ilmiah]] sasuatu dapek disabuik sains.<ref>Vardiansyah, Dani. Filsafat Ilmu Komunikasi: Suatu Pengantar, Indeks, Jakarta 2008. Halaman 8.</ref> Sipaik ilmiah sabagai syarat sains banyak dipangaruhi paradigma sains alam nan ado sabalumnyo.

# [[Objektivitas (ilmu)|Objektif]]. Ilmu harus punyo objek kajian nan tadiri dari satu kalompok masalah nan samo sipaiknyo, tampak dari lua atau babantuak dari dalam. Objeknyo dapek basipaik ado, atau mungkin ado dek karano masih harus diuji kabenarannyo. Dalam mangkaji objek, nan dicari adolah kabanaran, iyolah pasasuaian antaro pangatahuan jo objek, sainggo disabuik kasadonyo objektif; indak subjektif badasarkan subjek panaliti atau subjek pendukung penelitian.
# [[Metodis|Metode]] adolah usaho-usaho nan dilakuan untuak maningkekkan kamungkinan ado gangguan dalam mancari kabanaran. Akienyo, ado caro untuak manjamin kasudahannyo. Metodis barasa dari [[bahaso Yunani]] "Metodos" nan aratinyo: caro, jalan. Umumnyo metodis marupokan metode tatantu nan digunoan dan umumnyo marujuak kapado metode ilmiah.
# [[Sistematis]]. Dalam pajalanannyo untuak mangatawui jo manarangkan suatu objek, ilmu harus diurai jo diformulasikan dalam hubungan nan teratur jo logis sahinggo mambantuak suatu sistem nan manarangkan sacaro utuh, manyaluruah, tapadu, jo talok manarangkan rangkaian sabab-akibaik nan marujuak ka objeknyo. Pangatawuan nan disusun sacaro sistematis dalam rangkaian sabab-akibaik adolah syaraik sains katigo.
# Kabanaran nan digunoan adolah kabanaran universal nan basipaik umum (indak basipaik tatantu). Contoh: sagalo segitigo talatak di suduik 180 darajat. Karanonyo universal adolah syarat ilmu nan ka ampek. Balakangan, ilmu-ilmu sosial manyadari tingkat ka-umum-an (univesal) nan dikanduangnyo babeda jo ilmu alam, dek karano objeknyo adolah tindakan manusia. Dek karano itu, untuak mancapai tingkek universalitas dalam ilmu-ilmu sosial, paralu ado konteks jo sasuatu.

== Pamodelan, teori, jo hukum ==
Istilah "model", "[[hipotesis]]", "[[teori]]", jo "[[Hukum (ilmu)|hukum]]" punyo arti nan babeda dalam ilmu kailmuan dari pangatahuan umum. Para ilmuwan manggunoan istilah ''model'' untuak manjalehan sasuatu, khususnyo nan dapek digunoan untuak mambuek dugaan nan dapek diuji jo malakukan eksperimen atau observasi. Sebuah ''hipotesis'' adolah dugaan nan alun didukung atau dibuktikan dek eksperimen, jo ''hukum fisika'' atau ''hukum alam'' adolah generalisasi ilmiah badasarkan observasi [[empiris]].

== Bidang-bidang keilmuan ==

=== Ilmu alam ===
* [[Fisika]]
** [[Akustik]]
** [[Astrodinamika]]
** [[Astrofisika]]
** [[Astronomi]]
** [[Biofisika]]
** [[Fisika atomik, molekul, dan optik]]
** [[Fisika bahan padat]]
** [[Fisika komputasi]]
** [[Dinamika]]
** [[Dinamika fluida]]
** [[Dinamika kendaraan]]
** [[Fisika bahan]]
** [[Fisika matematis]]
** [[Fisika nuklir]]
** [[Fisika partikel]] (atau [[fisika energi tinggi]])
** [[Fisika plasma]]
** [[Fisika polimer]]
** [[Kriogenik]]
** [[Mekanika]]
** [[Optik]]
* [[Biologi]]
** [[Anatomi]]
** [[Antropologi biologis]]
** [[Astrobiologi]]
** [[Biokimia]]
** [[Biofisika]]
** [[Bioinformatika]]
** [[Biologi air tawar]]
** [[Biologi sel]]
** [[Biologi struktur]]
** [[Biologi molekul]]
** [[Biologi pertumbuhan]]
** [[Biologi pertumbuhan evolusioner]] ("Evo-devo" atau evolusi pertumbuhan)
** [[Biologi laut]]
** [[Botani]]
** [[Ekologi]]
** [[Entomologi]]
** [[Epidemiologi]]
** [[Evolusi]] (Biologi evolusioner)
** [[Fikologi]] (Algologi)
** [[Filogeni]]
** [[Fisiologi]]
* [[Biologi]]
** [[Genetika]] ([[Genetika populasi]], [[Genomika]], [[Proteomika]])
** [[Histologi]]
** [[Ilmu kesehatan]]
*** [[Farmakologi]]
*** [[Hematologi]]
*** [[Imunoserologi]]
*** [[Kedokteran]]
*** [[Kedokteran gigi]]
*** [[Kedokteran hewan]]
*** [[Onkologi]] (ilmu kanker)
*** [[Toksikologi]]
** [[Ilmu saraf]]
** [[Imunologi]]
** [[Kladistika]]
** [[Mikrobiologi]]
** [[Morfologi]]
** [[Ontogeni]]
** [[Patologi]]
** [[Sitologi]]
** [[Taksonomi]]
** [[Virologi]]
** [[Zoologi]]
* [[Kimia]]
** [[Biokimia]]
** [[Elektrokimia]]
** [[Ilmu bahan]]
** [[Kimia analitik]]
** [[Kimia anorganik]]
** [[Kimia fisik]]
** [[Kimia komputasi]]
** [[Kimia kuantum]]
** [[Kimia organik]]
** [[Spektroskopi]]
** [[Stereokimia]]
** [[Termokimia]]
** [[Metode Penelitian Komunikasi]]
* [[Ilmu bumi]]
** [[Geodesi]]
** [[Geografi]]
** [[Geologi]]
** [[Limnologi]]
** [[Meteorologi]]
** [[Oseanografi]]
** [[Paleontologi]]
** [[Seismologi]]}}

=== Ilmu sosial ===
* [[Antropologi]]
** [[Arkeologi]]
* [[Ekonomi]]
** [[Akuntansi]]
** [[Manajemen]]
** [[Ekonomi Pembangunan]]
* [[Ilmu politik]]
* [[Linguistik]] (Ilmu bahasa)
* [[Sosiologi]]
* [[Kriminologi]]
* [[Hukum]]
* [[Administrasi Negara]]
* [[Administrasi Niaga]]
* [[Administrasi Fiskal]]
* [[Ilmu Komunikasi]]
*[[Ilmu Pemerintahan]]
* [[Psikologi]]
** [[Analisis perilaku]]
** [[Biopsikologi]]
** [[Neuropsikologi]]
** [[Psikofisika]]
** [[Psikometri]]
** [[Psikologi eksperimental]]
** [[Psikologi forensik]]
** [[Psikologi humanis]]
** [[Psikologi industri dan organisasi]]
** [[Psikologi kepribadian]]
** [[Psikologi kesehatan]]
** [[Psikologi klinis]]
** [[Psikologi kognitif]]
** [[Psikologi pendidikan]]
** [[Psikologi pertumbuhan]]
** [[Psikologi sensasi dan persepsi]]
** [[Psikologi sosial]]
** Konseling

=== Ilmu terapan ===
* [[Ilmu Komputer]] dan [[Informatika]]
**[[Ilmu komputer]]
** [[Sains kognitif|Ilmu kognitif]]
** [[Informatika]]
** ''[[Cybernetics]]''
** ''[[Systemics]]''
* [[Teknik]] dan [[Rekayasa]]
** [[Ilmu biomedis]]
** [[Ilmu pertanian]]
** [[Teknik listrik]]
** [[Teknik pertanian]]

=== Dampak karya dari penelitian ilmiah ===
Panamuan baru pado ilmu sains dasar dapek maubah dunia, contohnyo:

{| class="wikitable" style="font-size:90%"
|-
! Panalitian !! Dampak
|-
| [[Listrik statis]] dan [[magnetisme]] (1600)<br />[[Arus listrik]] (abad 18) || Sado paralatan listrik, dinamo, stasiun pambangkik listrik, [[elektronik]] modern, tamasuak [[panarangan listrik]], [[televisi]], [[pemanasan listrik]], [[pita parekam suaro]], [[pangareh suaro]], ditambah [[kompas]] jo [[panangkal petir]].
|-
| [[Difraksi]] (1665) || [[Optik]], lalu kabel [[fiber optik]] (1840s), [[kabel komunikasi bawah lauik|komunikasi antaro banua]] modern, [[TV kabel]] jo internet.
|-
| [[Teori kuman panyakik]] (1700) || [[Higienis]], mandorong pangurangan panyebaran panyakik indeksi; [[Antibodi]], panamuan teknik untuak diagnosis panyakik jo [[tarapi target]] antikanker.
|-
| [[Vaksinasi]] (1798) || Mandorong ka panghilangan babagai panyakit infeksi dari negara-negara maju jo pambarantasan [[cacar]] di saluruah dunia.
|-
| [[Efek fotovoltaik]] (1839) || [[Sel surya]] (1883), lalu [[tanago surya]], [[kalkulator]] jo paralatan lainnyo.
|-
| {{nowrap|Orbit aneh dari planet [[merkurius]] (1859) dan panalitian lainnyo}}<br />mandorong panamuan [[relativitas khusus]] (1905) jo [[relativitas umum]] (1916) || Teknologi babasis satelit sarupo [[GPS]] (1973), [[satnav]] dan [[satelit komunikasi]]<ref name="nasa 2004">[http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2004/26mar_einstein Evicting Einstein] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305020540/http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2004/26mar_einstein/ |date=2016-03-05 }}, March 26, 2004, [[NASA]]. ''"Both [relativity and quantum mechanics] are extremely successful. The Global Positioning System (GPS), for instance, wouldn't be possible without the theory of relativity. Computers, telecommunications, and the Internet, meanwhile, are spin-offs of quantum mechanics."''</ref>
|-
| [[Galombang radio]] (1887) || Radio kamudian digunokan dalam babagai macam kagunaan sarupo [[telefoni]], [[penyiaran]] [[televisi]] (1927) jo [[hiburan]] [[stasiun radio|radio]] (1906). Panggunaon lainnyo termasuk&nbsp;– [[pelayanan gawat darurat]], [[radar]] ([[navigasi]] jo [[prediksi cuaca]]), [[kedokteran]], [[astronomi radio|astronomi]], [[komunikasi nirkabel]], dan [[jaringan nirkabel]]. Frekuensi galombang radio juo digunokan untuak [[galombang mikro]].
|-
| [[Radioaktivitas]] (1896) dan [[antimateri]] (1932) || Pengobatan [[kanker]] (1896), [[Pengukuran radiometrik]] (1905), [[Reaktor nuklir]] (1942) dan [[senjata nuklir]] (1945), [[Pemindai PET]] (1961), dan [[penelitian medis]] (via [[isotopic labeling]])
|-
|[[Sinar-X]] (1896)|| [[Pencitraan medis]], termasuk [[tomografi komputasi]]
|-
| [[Kristalografi]] jo [[mekanika kuantum]] (1900) || [[alat semikonduktor]] (1906), kamudian [[komputasi]] jo [[telekomunikasi]] modern tamasuak integrasi jo paralatan nirkabel: [[telepon seluler]]<ref name="nasa 2004" group=nb/>
|-
|[[Plastik]] (1907)||Dimulai jo [[bakelit]], banyak tipe polimer buatan untuak babagai aplikasi industri jo kahidupan sahari-hari
|-
|[[Antibiotik]] (1880-an, 1928) || [[Salvarsan]], [[Penisilin]], [[doksisiklin]] dll.
|-
|[[Resonansi magnetik nuklir]] (1930-an) || [[Spektroskopi resonansi magnetik nuklir]] (1946), [[Pencitraan resonansi magnetik]] (1971), [[Pencitraan resonansi magnetik fungsional]] (1990-an).
|}

== Rujuakan ==
{{Reflist}}