Bahaso Tsat
| Tsat | |
|---|---|
| Ditutuakan di | Cino |
| Rantau | Hainan |
| Etnis | Utsul |
| Jumalah panutua | 4.000 (2007)[1] |
| Rumpun bahaso | |
| Kode-kode bahaso | |
| ISO 639-3 | huq |
Bahaso Tsat, disabuik juo Utsat, Utset, Champa Hainan, atau Huíhuī (Cino simplified: 回辉语; Cino tradisional: 回輝語; pinyin: Huíhuīyǔ), adolah bahaso nan dipatutuaan dek 4.500 urang Utsul, nan marupoan panduduak kampuang-kampuang di Yanglan jo Huixin dakek kota Sanya, Hainan, Cino. Bahaso Tsat adolah anggota Malayu-Polinesia dalam kaluargo rumpun bahaso Austronesia, nan tamasuak dalam rumpun bahaso Chamik nan baasa dari daerah pasisia Vietnam.
Lain daripado bahaso Austronesia lainnyo, bahaso Tsat lah bakambang manjadi bahaso banada (tonal), mungkin karano pangaruah efek daerah linguistik dan ubuangan jo babagai bahaso banada nan ditutuaan di Hainan iyolah babagai bahaso Cino misanyo bahaso Hainan jo bahaso Cino standar, rumpun bahaso Tai–Kadai misanyo rumpun bahaso Hlai, sarato rumpun bahaso Hmong–Mien misanyo bahaso Kim Mun.[2]
Salah satu riwayaik Utsat manyabuik baso kutiko para lalaki sampai di Hainan, mareka maambiak bini dari urang Li, nan adolah panutua bahaso banada. Para bini ko satalah tu mungkin bapindah ka Tsat, sadangkan anak-anak mareka saindaknyo katurunan patamo mungkin sajo tumbuah babahaso Tsat dan Li. Riwayaik lain nan babedo manyabuik baso para lalaki jo padusi sampai basamo-samo, namun apopun itu nan jaleh ado ubuangan di maso awa antaro urang Utsat jo urang Li.[3]
Panggolongan
[suntiang | suntiang sumber]Bahaso Tsat tamasuak dalam kalompok bahaso Chamik, cabang dari bahaso Malayu-Polinesia dari kaluargo rumpun bahaso Austronesia. Bahaso-bahaso nan punyo ubuangan dakek jo bahaso Tsat adolah bahaso Cham, Roglai, Jarai, Rade, Aceh, jo bahaso-bahaso lainnyo dalam rumpun bahaso Chamik.
Satalah kadatangan urang Utsat di Hainan, bahaso Tsat mandapek banyak pangaruah dari bahaso Hainan, iyolah dialek Min Selatan nan manjadi lingua franca satampek. Kuaiknyo identitas masarakaiknyo jo raso satio taradok bahaso sabauk pabedoan nan ado, antaro lain dek agamo Islam nan mareka anuik, mangko Utsat mampatahanan bahasonyo. Sungguahpun baitu, kosakato bahasonyo jadi sabana banyak maminjam dari bahaso Cino, sarato tatabahasonyo pun alah tapangaruah bana jo tatabahaso dari bahaso-bahaso Hainan tu.
Tonogenesis
[suntiang | suntiang sumber]Pambantuakan nada (tonogenesis) pado bahaso Cham Hainan bakaitan jo babagai nada pado bahaso Proto-Chamik.[4]
| Nilai nada (Cham Hainan) |
Tipe nada (Cham Hainan) |
Nada final Proto-Chamik |
|---|---|---|
| 55 | Tinggi | *-h, *-s; PAN *-q |
| 42 | Manurun | *-p, *-t, *-k, *-c, *-ʔ; *-ay Voiced final: default |
| 24 | Naiak | *-p, *-t, *-k, *-c, *-ʔ; *-ay Voiceless final: voiced stop / affricate initial |
| 11 | Randah | Vowels and nasals Voiced final: default |
| 33 | Tangah | Vowels and nasals Voiceless final: voiced stop / affricate initial |
Contoh angka
[suntiang | suntiang sumber]Barikuik contoh panyabuikan angka dalam bahaso-bahaso Tsat, Cham, Roglai, Jarai, jo Aceh (samo-samo bahaso Chamik), sarato bahaso Minangkabau (taubuang labiah jauh, samo-samo Malayu-Polinesia), sbb.:[5]
|
Tsat 1 = sa 2 = thua 3 = kiu 4 = pa? 5 = ma 6 = na:an? 7 = su 8 = pa:an? 9 = thua pa:an? 10 = piu |
Cham 1 = tha 2 = twa 3 = klow 4 = pa? 5 = lami 6 = nam 7 = tacuh 8 = thalipan 9 = samilan 10 = pluh |
Roglai 1 = sa 2 = duo 3 = tlau 4 = pa? 5 = ema 6 = nam 7 = kjuh 8 = sapan 9 = duapan 10 = pluh |
Jarai 1 = sa 2 = duo 3 = kleu 4 = pa? 5 = rema 6 = nam 7 = tejuh 8 = repan 9 = duo repan? 10 = pluh |
Aceh 1 = sa 2 = duwa 3 = lhee 4 = peut 5 = limong 6 = nam 7 = tujoh 8 = lapan 9 = sikureung 10 = ploh |
Minang 1 = ciek 2 = duo 3 = tigo 4 = ampek 5 = limo 6 = anam 7 = tujuah 8 = dalapan 9 = salapan 10 = sapuluah |
Catatan kaki
[suntiang | suntiang sumber]- ↑ Tsat pado Ethnologue (18th ed., 2015)
- ↑ Thurgood, Graham (1999). From ancient Cham to modern dialects: two thousand years of language contact and change : with an appendix of Chamic reconstructions and loanwords. University of Hawaii Press. p. 239. ISBN 0-8248-2131-9. https://books.google.com/books?id=MBGYb84A7SAC&pg=PA230&dq=tsat+li#v=onepage&q=tsat%20li&f=false. Diakses pado 15 Mai 2011.
- ↑ Thurgood, Graham (1999). p. 230.
- ↑ Thurgood, Graham (1993). "Phan Rang Cham and Utsat: Tonogenetic themes and variants." In Jerold A. Edmondson and Kenneth J. Gregerson (eds.), Tonality in Austronesian languages, 91-106. Oceanic Linguistics Special Publication, 24. Honolulu: University of Hawaii Press.
- ↑ Thurgood, Graham (1999). p. 38.
Rujuakan
[suntiang | suntiang sumber]- Jerold A. Edmondson (1993). Tonality in Austronesian languages (edisi ke-illustrated). University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1530-0.
Pautan lua
[suntiang | suntiang sumber]- Pérez Pereiro, Alberto. "Tonality in Phan Rang Cham and Tsat". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2006-03-20. Diakses tanggal 2006-12-22.
- Recent papers on Tsat Archived 2016-03-04 di Wayback Machine.