Urang Dayak Ngaju

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Suku Dayak Ngaju
Profil Dayak Ngaju 1857
Total populasi
kurang lebih 600.000 Jiwa.
Kawasan jo populasi nan signifikan
Kalimantan Tengah: 590.000.[1]
Bahaso
Ngaju, Bakumpai, Banjar, Indonesia
Agamo
Kristen(Protestan dan Katolik), Kaharingan, Islam
Kalompok etnis takaik
Dayak (Ot Danum, Bakumpai, Maanyan, Suku Dayak Meratus, Lawangan, Dusun), Banjar

Urang Dayak Ngaju (Biaju) adolah urang asli di Kalimantan Tangah. Urang ngaju marupoan sub etnis dayak paliang gadang di Kalimantan Tangah yang panyebarannyo cukuik lueh jo utamonyo terkonsentrasi di daerah Kota Palangkaraya, Kabupaten Pulang Pisau, Kabupaten Gunung Mas, Kabupaten Kapuas jo di kabupaten lainnyo di saluruah wilayah Kalimantan Tangah dapek ditamui urang Ngaju. Urang Ngaju sacaro administrasi marupoan urang baru yang muncua dalam sansus tahun 2000 dan marupoan 27,3% dari panduduak Kalimantan Tangah, sabalumnyo urang Ngaju tagabuang ka dalam urang Dayak dalam sansus 1930.[2]

Badasarkan sansus panduduak yang dilaksanakan dek Badan Pusat Statistik RI pado tahun 2000, urang Ngaju (Dayak Ngaju) bajumlah 324.504 jiwa atau 0,16 % dari panduduak Indonesia pado saat itu. Pado sansus tahun 2000 tu, Dayak Ngaju disensus sacaro tapisah samo Urang Dayak Katingan jo urang Dayak Bakumpai.

Etimologis[suntiang | suntiang sumber]

Ngaju bararti udik atau hulu.[3] Urang Ngaju kabanyakan mandiami daerah aliran sungai Kapuas, Kahayan, Rungan Manuhing, Barito jo Katingan bahkan ado pula yang mandiami daerah Kalimantan Selatan.

Urang Dayak Ngaju yang kito kenal kini ko, dalam literatur-literatur pado maso-maso awal disabuik samo Biaju. Terminologi Biaju dipakai untuak manyabuik namo sakalompok masyarakaik, sungai, wilayah jo pola hidup (Ras 1968: 336). Manuruik Hikayat Banjar, Sungai Kahayan jo Kapuas kini ko disabuik samo namo sungai Biaju yoitu Batang Biaju Basar, jo Batang Biaju Kecil. Urang yang mandiaminyo disabuik urang Biaju Besar jo Urang Biaju Ketek. Sadangkan sungai Murong (Kapuas-Murong) kini ko disabuok samo namo Batang Petak (lihat Ras 1968: 314). Pulau Petak yang marupoan tampek tingga urang Ngaju disabuik Biaju (Ras 1968: 408, 449).[4]

Rumpun Suku Dayak Ngaju[suntiang | suntiang sumber]

Oloh Ngaju-OtDanum bertutang dari daerah Kahayan 1898

Badasarkan daerah aliran sungai, Biaju tabagi manjadi:

Badasarkan rumpun bahasa, suku Dayak Ngaju (Biaju) tabagi manjadi[5]

Asal Mulo[8][suntiang | suntiang sumber]

Manuruik Tetek Tatum/kaparcayaan leluhur Dayak yoitu agamo Kaharingan, leluhur urang Dayak Ngaju marupoan ciptaan langsuang Ranying Hatalla Langit, yang ditugaskan untuak manjago bumi jo isinyo bia ndak rusak. Leluhur Dayak Ngaju diturunkan dari langik yang ka tujuah ka dunia ko samo Palangka Bulau (Palangka artinyo suci, bersih, merupakan ancak, sabagai tandu yang suci, gandar yang suci dari ameh diturunkan dari langik, saiiriang juo disabuik Ancak atau Kalangkang) diturunkan dari langik ke dalam dunia ko di ampek tampek baturuik-turuik maluli Palangka Bulau.[9]

Kaparcayaan & Kabudayaan[10][suntiang | suntiang sumber]

Kaharingan adolah agamo aslu urang Dayak di Pulau Kalimantan. Agamo Kaharingan alah ado sabalum agamo lainnyo masuak ka Kalimantan. Agamo Kaharingan mampunyoi simbol tasandiri yoitu Batang Garing yang bararti pohon kahidupan. Simbol Batang Garing ko alah ndak asiang bagi masyarakaik Dayak karano sairiang dijumpai pado banyak bangunan di Kalimantan Tengah.[11][12] Kaharingan artinyo tumbuah atau iduik, juo dikenal samo istilah danum kaharingan (air kehidupan),[13] yang artinyo agamo Kaharingan iko akan taruih ado bagai aia yang mangalia, tumbuah sacaro turun tamurun jo dihayati dek masyarakaik Dayak di Kalimantan. Tuhan Yang Maha Esa dalam agamo Kaharingan disabuik Ranying Hatalla.

DNA[suntiang | suntiang sumber]

Komposisi DNA suku Ngaju terdiri:
[14]

  • C - 0 % (Paleo Asia, mongolia)
  • F(xK)- 6.7 % (nenek moyang negrito k, dravidia h, kaukasia g, dan Mesopotamia I, j)
  • O1a - 20 % (Austronesia)
  • O1b1a1a - 6.7 % (Austroasiatic)
  • O2 (formerly Haplogroup O3) - 13.3 % (Sino Tibet)
  • K (most likely K2a(xN,O)),

K2b (which includes M, P, Q, R & S) and/or LT - 26,6 %

  • O1a2 (M110/M50) - 20 %

Tokoh Dayak Ngaju[suntiang | suntiang sumber]

  • Raja Maruhum, Raja Banjar Islam ke-4.
  • Nyai Undang, Ratu Kuta Baguh, Kerajaan Tanjung Pematang Sawang
  • Raden Labih, Kepala suku Dayak Ngaju Sei Apui
  • Toemenggoeng Nicodemus Djaija Negara, Tokoh Dayak Ngaju, Kepala Distrik Pulau Petak
  • Damang Batu, Pemimpin Rapat Besar Dayak Tumbang Anoi, Tokoh Dayak Ngaju Tumbang Anoi Kahayan
  • Damang Anggen, Tokoh Dayak Ngaju, Kepala Distrik Mendawai Katingan
  • Toemenggoeng Soera Djaja, Kepala suku Dayak Ngaju dari Kampung Rawi, Pejuang Kalteng
  • Ngabe Anom Soekah, Pambakal (kepala kampung) Pahandut, cikal bakal Kota Palangka Raya
  • Damang Pijar, Kepala suku Dayak, Mantir Adat Kahayan Hulu.
  • Panglima Batur, Panglima Dayak Bakumpai, Pejuang Perang Barito
  • Panglima Wangkang, Panglima Dayak Bakumpai, Pejuang Perang Barito
  • Hausman Baboe, Tokoh Pendiri Kalteng, tokoh Pers Kalteng & pendiri harian "Suara Dayak" koran Indonesia Pertama
  • Tjilik Riwut, Pahlawan Nasional Indonesia, Tokoh Pendiri Kalteng, Penulis Buku, Pejuang Kalteng, & Mantan Gubernur Kalteng.
  • Mahir Mahar, Tokoh Pendiri Kalteng, tokoh pengusaha Kalteng
  • Agustin Teras Narang, Gubernur Kalteng & Presiden Majelis Adat Dayak Nasional (MADN).

Lagu Daerah Dayak Ngaju[suntiang | suntiang sumber]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Sumber: Badan Pusat Statistik - Sensus Penduduk Tahun 2000
  2. (Indonesia) Riwanto Tirtosudarmo, Mencari Indonesia: demografi-politik pasca-Soeharto, Yayasan Obor Indonesia, 2007, ISBN 979-799-083-4, 9789797990831
  3. Nila Riwut. 2003 Tjilik Riwut. Manaser Panatau Tatu Hiang.
  4. Biaju, Ngaju dan Dayak Ngaju, Marko Mahin
  5. (Inggirih) Chapter 4. Borneo as a Cross-Roads for Comparative Austronesian Linguistics
  6. https://id.m.wikipedia.org/wiki/Suku_Dayak_Sampit
  7. (Indonesia) Melalatoa, M. J. (1995). Ensiklopedi suku bangsa di Indonesia. 1. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan RI. http://books.google.co.id/books?id=sU4OAQAAMAAJ&q=DAYAK+BERAKI&dq=DAYAK+BERAKI&hl=id&ei=kiy5TZm1BsmrrAeAuuncBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDoQ6AEwAA. 
  8. Nila Riwut. 2003 Tjilik Riwut. Manaser Panatau Tatu Hiang.
  9. Nila Riwut. 2003 Tjilik Riwut. Manaser Panatau Tatu Hiang.
  10. Nila Riwut. 2003 Tjilik Riwut. Manaser Panatau Tatu Hiang.
  11. (Inggirih) Susanto, A. Budi (2003). Politik dan postkolonialitas di Indonesia. Kanisius. ISBN 9789792108507. ISBN 979-21-0850-5
  12. (Indonesia) Fr. Wahono Nitiprawiro, Moh. Sholeh Isre, Lembaga Kajian Islam dan Sosial (LKIS), Teologi pembebasan: sejarah, metode, praksis, dan isinya, PT LKiS Pelangi Aksara, 2000 ISBN 979-8966-85-6, 9789798966859
  13. (Indonesia) Fridolin Ukur, Tuaiannya sungguh banyak: sejarah Gereja Kalimantan Evanggelis sejak tahun 1835, BPK Gunung Mulia, 2000 ISBN 979-9290-58-9, 9789799290588
  14. "Salinan arsip". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2020-08-03. Diakses tanggal 2019-02-06. 

Pranala luar[suntiang | suntiang sumber]