Urang Lawangan

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Urang Dayak Lawangan)
Urang Dayak Lawangan
Jumlah populasi

labiah kurang 133.000

Kawasan bapopulasi cukuik banyak
Kalimantan Tangah
Kalimantan Timua
Kalimantan Salatan
Bahaso
Lawangan, Maanyan, Banjar, Indonesia
Agamo
Islam, Kaharingan, Kristen,
Kalompok etnik takaik
Dayak rumpun Ot Danum,Urang Dayak Paser,Urang Dayak Dusun Deyah, Urang Kutai,Urang Dayak Benuaq,Urang Dayak Bentian,Urang Dayak Tunjung,Urang Dayak Bawo,Urang Dayak Taboyan, Urang Dayak Maanyan.

Urang Lawangan (Luangan) marupokan salah ciek dari urang-urang Dusun (Kalompok Barito bagian Timur) sahinggo disabuik juo Dusun Lawangan. Urang-urang Dusun tamasuak golongan urang banso Dayak rumpun Ot Danum sahinggo disabuik juo Dayak Lawangan. Urang Lawangan manampekan bagian timuaKalimantan Tangah jo Kutai Baraik, Kalimantan Timua. Di Kabupaten Tabalong, Kalimantan Salatan, urang Lawangan manampekan sabuah dusun sajo yaitu dusun Binjai.[1]

Organisasi urang ko adolah "Dusmala" nan manggabuangkan 3 urang Dayak yaitu Dusun, Maanyan jo Lawangan".

Subetnis urang Dayak Lawangan adolah:

  1. Urang Dayak Benuaq
  2. Urang Dayak Bentian
  3. Urang Dayak Bawo
  4. Urang Dayak Tunjung
  5. Urang Kutai (Baradaik Malayu)
  6. Urang Dayak Paser
  7. Urang Tawoyan (kadakekan bahaso 77 parsen)
  8. Urang Dusun Deyah (kedekatan bahaso 53 parsen)

Urang Lawangan mandiami daerah bagunuang-gunuang antaro aliaran Bantang Aia Barito taruih ka sabalah baraik ka daerah aliaran Batang Aia Kapuas. Daerah itu tamasuak dalam wilayah kabupaten Hulu Sungai Utara, Hulu Sungai Salatan, jo Tapin, di Provinsi Kalimantan Salatan. Di Provinsi Kalimantan Tangah mereka badiam di dalam wilayah Kabupaten Barito Salatan, Barito Utaro, dan Barito Tima. Namo lain dari urang iko iolah Luangan. Bahasonyo tagolong kalompok bahaso Maanyan.

Urang Banso Lawangan mungkin masih ciek kalompok jo Urang Banso Ngaju. Urang banso iko tabagi lo manjadi sakita 20 kalompok ketek, sarupo Karau, Singa Rasi, Paku, Ayus, Bawu, Tabuyan Mantararan, Malang, Tabuyan Teweh, Mangku Anam, Nyumit, Bantian, Purui, Tudung, Bukit, Leo Arak, Mungku, Benuwa, Bayan, Lemper, Tungku, jo Pauk.[1]

Mato pancarian[suntiang | suntiang sumber]

Mato pancaharian urang lawangan umumnyo baladang sacaro bapindah-pindah. Patanian tradisional iko disaratoi pulo dek suatu tradisi nan mancaminkan kaarifan lingkuangan, dimano hasil panennyo mereka bagi manjadi ampek bagian. Saparampek bagian untuak kabutuahan sahari-hari patani jo kaluarganyo surang, saparampek untuak kapantiangan upacaro, saparampek diparuntuakkan bagi makhluk hiduik panghuni hutan (karano itu indak paralu dituai), bagian akhia juo indak dituai, malainkan dipadiakan gugua jo hancua baliak manjadi tanah.

Di sampiang itu mereka juo bakarajo maramu hasil hutan, sarupo madu, lilin, damar, rotan, gatah jalutuang, gatah karet, kayu jo mambuek biduak. Urang banso nan hiduik relatif bapindah-pindah untuak baladang jo malaksanokan mato pancaharian lain iko didugo tibo dari daerah hulu aliran Sungai Mahakam di Kalimantan Timur. Tampek manatok patamo mereka sabuik bantai, baru sasudah agak parmanen jo ramai mereka sabuik padukuahan. Gabuangan dari babarapo padukuahan manjadi sabuah kampuang atau dusun.[1] Jiko mereka mampunyoi kalabiahan, mereka manggaleh jo mambali barang-barang nan indak dapek mereka buek surang atau mambuek karajinan tangan. Laki-laki mancari nafkah pulo jo mamanciang jo baburu binatang sarupo babi hutan.[2]

Sistem kakarabaikan jo kakaluargoan[suntiang | suntiang sumber]

Sistem hubuangan kakarabaikan mereka candaruang untuak basifek matrilineal, mungkin dek pangaruah adaik manatap sasudah nikah nan matrilokal (laki manatap di lingkuangan kaluargo asa bini). Urang Lawangan mangenal juo adaik ganti lapiak (sosorat), artinyo bilo bini maningga mako lakinyo harus kawin jo sanak padusi almarhum bininyo. Adaik iko batujuan supayo pamiliakan harato tatap barado pado pihak padusi.[1]

Kapicayoan jo kabudayoan[suntiang | suntiang sumber]

Kapicayoan asli mereka mampicayoi adonyo kalahian baliak dari roh-roh urang mati (reinkarnasi). Pamujaan memang baorientasi kapado roh jo dewa-dewa nan dianggok badiam di sabuah gunuang nan mereka sabuik Gunuang Lemeut. Pado zaman dulu sistem religi/agama asli iko dikaikan pula jo adaik pangayauan. Siso-siso Kapicayoan asli iko masih tampak dalam garikan mesianik (mesianic movement) nan mereka sabuik nyuli.[1]

Ado babarapo upacaro Urang Dayak Lawangan nan baagamo Hindu Kaharingan, diantaronyo sarupo:

  1. Ritual balian palas bidan, yaitu suatu upacaro kaagamoan nan batujuan untuak mambarasiahkan jo mansucikan bayi, mande jo bidan dari sial atau pali satalah proses kalahiaran. Upacara Balian Palas Bidan iko marupokan pulo gambaran raso sujuik bhakti ka hadapan Ju’us Tuha Allatalla (Tuhan). Dalam palaksanaannyo manggunokan babagai macam bantuak sarana jo prasarana. Bantuak palaksanoan ritual balian palas bidan yaitu dilaksanokan jo mambarasiahkan atau mansucikan alaik-alaik sarano jo prasarano. Satalah itu ado manari/tarian nan diiriangan jo gema suaro musiak.[3]
  2. Upacaro Ngalangkang nan marupokan suatu upacaro kamatian untuak mamparingeki kamatian dari kaluargo nan maningga dimano upacaro Ngalangkang tasabuik dilaksanokan satiok tahun sabanyak tigo tahun baturuik-turuik jo puncaknyo yaitu di tahun katigo nan marupokan Ngalangkang Pengaus atau Ngalangkang taakhia. Upacaro Ngalangkang Pengaus marupokan panarapan ajaran Tri Karangko Dasa Agamo Hindu yaitu Tattwa,  Susila, jo upacaro. Nilai Tattwa talihek dalam kayakinan umaik Hindu Urang Dayak Lawangan tantang struktua Katuhanan nan ado dimano sagalo sasuatu barasa dari Juss Tuha Allah Taala jo ka baliak kapado-Nyo. Nilai Susila nan takaduang dalam upacaro Ngalangkang Pengaus yaitu sasuai jo ajaran agamo Hindu sarupo ajaran Pitra Rna, Ahimsa, Punia, indak buliah bajudi, indak buliahh Mada jo indak buliah Sastraghana. Nilai upacaro nan takanduang dalam upacaro Ngalangkang Pengaus adolah ketarampialan dalam Pander Jampa juo katarampialan pulo dalam mambuek sarano-sarano nan digunokan dalam upacaro. Upacaro Ngalangkang Pengaus pado umaik Hindu Urang Dayak Lawangan dalam Panca Yajna marupokan implementasi dari kasado ajaran Panca Yajna yaitu ajaran Dewa Yajna, Pitra Yajna, Rsi Yajna, Manusa Yajna jo BhutaYajna, tapi nan paliang utamo upacaro Ngalangkang Pengaus marupokan bantuak panarapan dari Pitra Yajna.[4]
  3. Belian Bawo, yaitu sajanis upacaro pangubekan urang sakik. Belian bawo barasal dari kato "belian" nan bararti caro pancegakan urang sakik, sadangkan kato "bawo" bararti bukik/gunuang. Konon tradisi awa pancegakan tradisional iko barasa dari Kalimantan Tangah.[5] Ritual Belian Bawo dilakukan dek masyarakaik adaik Dayak Lawangan Kalimantan Tengah nan batujuan untuak mancegakan panyakik sasaurang, manulak balo dari panyakik jo musibah sarto mambayia nazar.[6]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d e KOMPUTER, UNIVERSITAS SAINS & TEKNOLOGI. "Suku Dayak Lawangan". p2k.stekom.ac.id (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-02-02. 
  2. Project, Joshua. "Dayak, Lawangan in Indonesia". joshuaproject.net (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-02-10. 
  3. Edung, Tardi (2019). "Memahami Ritual Balian Palas Bidan Suku Dayak Lawangan Di Ampah Kecamatan Dusun Tengah Kabupaten Barito Timur Provinsi Kalimantan Tengah". scholar.google.co.id. Institut Agama Hindu Negeri Tampung Peyang Palangka Raya. Diakses tanggal 2023-02-11. 
  4. Eka, Nali; Setiyawan, Melky; Suarta, Komang (2019-06-25). "Upacara Ngelangkang Pengaus Sebagai Wujud Yajna Umat Hindu Kaharingan Suku Dayak Lawangan". Satya Widya: Jurnal Studi Agama (dalam bahasa Inggris). 2 (1): 48–66. doi:10.33363/swjsa.v2i1.58. ISSN 2655-1454. 
  5. "Warisan Budaya Takbenda | Beranda". warisanbudaya.kemdikbud.go.id. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-02-11. Diakses tanggal 2023-02-11. 
  6. Zaezar, Makna (2020). "FOTO: Suku Dayak Lawangan Sembuhkan Orang Sakit dengan Ritual Belian Bawo". SINDOnews (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-02-11. 

Pranala lua[suntiang | suntiang sumber]