Urang Kangean

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
(Dialiahkan dari Suku Kangean)
Urang Kangean
  • To Kangayan
  • Reng Kangayan
Para Laki-laki Urang Kangean dalam misi Ekspedisi Siboga di gua Koneng, Arjasa, pulau Kangean, 1899
Kawasan jo populasi nan signifikan
 Indonesia126,000
            Jawa Timur125,840[1]
Bahaso
Agamo
Kalompok etnis takaik

Urang Kangean atau Reng Kangayan adolah kalompok etnis atau suku banso pribumi nan asli dari pulau Kangean, batutua dalam bahaso Kangean, dan punyo latar belakang sijarah dan kabudayaan nan samo.[2] Sabanyak 127.000 masyarakaik beretnis Kangean kabanyakan tingga di Kapulauan Kangean nan talatak di area bagian utara Lauik Bali.[1]

Tradisi[suntiang | suntiang sumber]

Mamajir[suntiang | suntiang sumber]

Mamajir atau Mamajěr adolah ciek jenis ulah raga atau pacuan tradisional khas suku Kangean nan barasa dari daerah Kolo-kolo di pulau Kangean nan biasonyo manggunoan kabau.[3]

Pangkak[suntiang | suntiang sumber]

Tradisi Pangkak marupokan sabuah tradisi asli dari Kangean. Pangkak diserap dari kato aranggak atau aranggek dalam bahaso Kangean nan artinyo "putuih" atau "mamotong", marujuak ka proses manuek padi dalam kagiatan panen. Pangkak adolah tradisi marayoan hasil panen. Palaksanan tradisi ko marupokan wujud raso tarimo kasih atas hasil bumi nan didapek masyarakaik malalui patanian. Masyarakaik Kangean picayo kalau upacara pangkak adolah bantuak rohani barasiah dan sabagai tando tarimo kasih ka Tuhan untuak panen nan barasia. Pangkak juo marujuak ka gaya nyanyian akapela nan dimainkan salamo upacara panen pangkak.[4][5][6] Pangkak juo kamudian digubah sabagai tradisi ritual dalam lamaran di kalangan masyarakaik Kangean. Iko marupokan paduan ritual agrikultural dan siklus iduik nan masuak aka: parayaan kesuburan nan ditamui dalam pangkah ka dilanjuikan untuak panikahan nan sangaik barubuah. Hubungan antaro pangkah jo proses pertunangan iko ditampuah dalam lirik lagu pangkah, nan barunnyo: "Tanangkan pikiran ang, tunanganlah; calon pangantinyo ka tibo ka rumah ang; Katiko ang maliek inyo, ang ka basobok sumangaik ang".[7] Upacara pangkak sering diiringi kesenian tradisional dengan manggunoan Gendeng Dumik nan berarti "gendang ketek", dan takadangPencak Silat juo dipertunjukkan.[8]

Bahasa Kangean:
"Ambololo hak-hak,
Ambololo harra,
Akadi ombĕk gulina padi,
Masa aranggĕk terbhik padi,
Togur réng tani lebur eola diyĕ,
Māsa réng tani aranggĕk padi.

Ambololo hak-hak,
Ambololo harra,
Gumbhira kejung sambi ātāndhĕng,
Ka’dissa oréng lake nabbu gendĕng,
Tāl-ontālan palotan sambi ātandhĕng,
Tandĕ nyaré juduh até lodang,
Ambololo hak-hak,
Ambololo harra."

Bahasa Minangkabau:
"Ambololo hak-hak,
Ambololo harra,
Andai ombak ayunan padi,
Maso panen alah dakek mangganti,
Pondokan petani indah dipandangi,
Masonyo petani mamotong(menuai) padi.

Ambololo hak-hak,
Ambololo harra,
Riang lagu sambia manari,
Disinan lelaki manabuah gandang,
Saliang lempa pulut sambia manari,
Tandonyo jodoh sadang dicari,
Ambololo hak-hak,
Ambololo harra."

- mantra/doa/pujian yang diucapkan selama ritual pangkak oleh pawang lokal.[9]

Budaya[suntiang | suntiang sumber]

Masyarakat Kangean saling bergotong royong untuk meluncurkan perahu besar ke daerah pesisir Kangean pada 1920.
Perahu khas Kangean di Kangean pada 1920.

Gotong-royong adolah sabuah konsepsi etos sosialitas nan akrab untuak rakyaik Indonesia (dan pado tingkek nan labiah lueh mungkin juo mancakuik negara-negara di maritim Asia Tenggara). Dalam bahaso di Indonesia tarutamo Bahasa Jawa, gotong aratinyo "mamikul baban jo manggunoan bahu," sambia royong aratinyo "barsama" atau "barsama-sama", sahinggo frase gabungan gotong royong dapek ditafsir sacaro harfiah sabagai " baban basamo-samo". Iko ditarjamah manjadi bakarajo basamo, mambantu satu samo lain, atau saling mambantu.[10] Fasilitas umum desa, sarupo irigasi, jalan, dan rumah ibadah (masjid, gereja, dan pura) biasonyo dibangun sacaro gotong royong, nan mano dana dan material dikumpua basamo-samo. Acara komunal tradisional, bantuak upacara slametan biasonyo juo dijadian dalam etos sumangaik goyong royong, nan dima satiok anggota masyarakaik dianjago dapek mambari kontribusi dan maparticipa dalam usaho itu sacaro harmonis.[11]

Bahaso[suntiang | suntiang sumber]

Bahasa Kangean adolah bahaso nan dituturkan dek masyarakaik etnis Kangean nan asali dari pulau Kangean.[12] Panutua bahaso Kangean bakonsentrasi di wilayah Kapulauan Kangean, nan sacaro geografis talatak di utara Bali dan barat barat Lombok. Bahasa ko tamasuak dalam rumpun bahaso Austronesia.

Agamo jo kaparcayaan[suntiang | suntiang sumber]

Mayoritas masyarakaik Urang Kangean modern marupokan Muslim (dida nan mayoritas panduduak Islam Sunni). Sabalun tabantuaknyo pangadopsiannyo Hinduisme, Buddhisme, Konfusianisme atau Islam sacaro umum, panduduak asli Nusantara punyo kayakinan ka entitas kakuatan rohani nan indak nampak nan bisa bantuak energi baik atau energi buruak.[11] Masyarakaik pribumi kuno juo picayo kalau nenek moyang nan alah mati indak batua-batua ilang atau hilang dari dunia, tapi roh leluah bisa bametamorfosis jo mandapekan kuek rohani mode dewa (maupun dewi) dan tatap mandapekan dalam urusan duniawi turunannyo. Itulah sebabnya pemujaan dan kekidmatan untuak ma aromaik nenek moyang marupokan unsua penting dalam sistem kayakinan kalompok-kalompok etnis pribumi di Indonesia, tamasuak diantaronyo yaitu Urang Kangean. Babarapo masyarakaik Urang Kangean masih manglestarikan kayakinan kuno ko dan juo mengasimilasikannyo dalam agamo nan kini umum dianuik di Kangean (utamonyo Islam), nan mahasialan kayakinan baru nan tanamo sabagai Islam Nusantara.[11]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b "Total Kangean Population by District in Sumenep Regency". sumenepkab.bps.go.id. The Official Statistics of Sumenep Regency. 2013. Diakses tanggal 31 December 2020. Kangeanese population in the districts of Arjasa, Kangayan, Sapeken 
  2. "Kangean in Indonesia". joshuaproject.net. Joshua Project. 2011. Diakses tanggal 19 January 2021. 
  3. Kardiman, Yuyus; Yasin, Yasnita (2010) (dalam bahaso id). Masyarakat Indonesia: Teropong Antropologi Budaya Indonesia. Laboratorium Sosial Politik Press, Program Studi Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan, Jurusan Ilmu Sosial Politik, Fakultas Ilmu Sosial, Universitas Negeri Jakarta. 
  4. "Mouth Music: Pangkak Harvest Songs in the Kangean Islands". auralarchipelago.com. Aural Archipelago. 11 April 2018. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  5. "PANGKAK : TRADITIONAL CEREMONY FROM KANGEAN ISLAND, INDONESIA". javaisbeautiful.com. Getaway Tours Indonesia. 21 March 2012. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  6. Amalyah, Lailya Septi (2013). "ANALYSIS OF SYMBOLS USED BY KANGEAN PEOPLE IN PANGKAK TRADITIONAL CEREMONY". Thesis. University of Muhammadiyah Malang. (2013). Diarsipkan dari versi asli tanggal 28 January 2021. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  7. "Mouth Music: Pangkak Harvest Songs in the Kangean Islands". auralarchipelago.com. Aural Archipelago. 11 April 2018. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  8. "Sejarah Pengadilan Negeri Sumenep". pn-sumenep.go.id. Pengadilan Negeri Sumenep Kelas II. 11 February 2020. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  9. "Sejarah Pengadilan Negeri Sumenep". pn-sumenep.go.id. Pengadilan Negeri Sumenep Kelas II. 11 February 2020. Diakses tanggal 20 January 2021. 
  10. "Gotong Royong - KBBI Daring". kbbi.kemdikbud.go.id. Diakses tanggal 2020-05-23. 
  11. a b c Taylor, Paul Michael; Aragon, Lorraine V (1991). Beyond the Java Sea: Art of Indonesia's Outer Islands. Abrams. p. 10. ISBN 0-8109-3112-5. 
  12. Kangean Speaking Peoples - Joshua Project

Wikidata: Kangean people