Sijarah kekerasan di Minangkabau

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Salah satu ilustrasi tentang Perang Padri.

Sijarah kekerasan di Minangkabau adolah urutan paristiwa-paristiwa kekerasan nan balatar balakang politik, ekonomi, jo agamao, nan parnah tajadi jo tacatat dalam sijarah nan takaik jo Minangkabau sabalum maso kamerdekaan jo di Sumatra Barat sasudah maso kamerdekaan Indonesia.

Takah wilayah-wilayah lainnyo di dunia, Minangkabau atau Sumatra Barat indak tabebas dari konflik jo kekerasan nan mamakan banyak korban jiwa. Paristiwa tu bisa dalam bantuak parang saudaro, kudeta badarah di lingkuangan istano, parang dalam maso partahanan diri dari invasi asiang, bahkan ado lo dalam bantuak invasi ka wilayah lain. Kasado paristiwa itu tajadi jo skala nan baragam.

Babarapo paristiwa paliang awal nan tacatat baik dalam arsip sijarah, di antaronyo invasi Majapahit kiro-kiro awal abaik ka-15. Lalu kudeta badarah tahta Pagaruyuang pado awal abaik ka-16 dek Dewang Palokamo Pamowano (Dewang Parakrama Parmawana) dari Dharmasraya nan agak kabua sijarahnyo, nan marupokan bagian dari 200 tahun mato rantai sijarah Minangkabau/Pagaruyuang nan hilang. Pado maso salanjuiknyo ado tajadi pulo babarapo paristiwa kekerasan lainnyo, takah Parang Paderi, paristiwa PRRI, jo nan lainnyo nan tacatat sacaro ancak.

Invasi Majapahit[suntiang | suntiang sumber]

Salah ciek model kapa Majapahit.

Invasi Majapahit ka Pagaruyuang tajadi pado tahun 1409.[1] Dalam sabuah teks nan luar biaso versi Majapahit nan tasimpan di museum Jawa Timur dicaritokan tantang invasi panaklukkan ka Sumatra tarutamo ka Pagaruyuang jo 500 kapa parang langkok jo patih jo hulubalang sarato 200.000 prajurik jo saikua kabau jantan gadang sagadang gajah. Bala tantaro Majapahit indak ado halangan sampai di Jambi nan marupokan pintu masuak ka dataran tinggi Minangkabau malalui sungai gadang jo baraia dalam nan ado di dataran randah bagian timur Sumatra.[2]

Sasampai nyo di Pariangan para patih jo hulubalang Majapahit barundiang jo Patih Suatang (Datuak Parpatih Nan Sabatang) saratoDatuak Katumanggungan, lalu muncua usulan dari Patih Majapahit untuak mangadu kabau sabagai simbolisasi parang. Pamiliak kabau nan manang bararti mamanangkan paparangan, bagitu pulo sabaliknyo.[2]

Sasudah datang waktunyo adu kabau itu pun dilaksanakan. Urang Majapahit mangaluakan kabau raksasa samantaro urang Patih Suatang mangaluakan saikua anak kabau ketek nan kalaparan jo kahausan. Anak kabau itu sacapek kilek manyaruak ka salangkang kabau raksasa jo manghisok buah pelir kabau tu. Sasudah baputa-puta karano indak bisa mananduak akhianyo kabau raksasa itu rubuah sambia baguliang-guliang karano anak kabau lapa itu indak malapehan hisapannyo pado buah pelir kabau raksasa itu.[2]

Sasuai kasepakatan, maka pihak Majapahit dianggap kalah, lalu mereka ka pai namun ditahan dek Patih Suatang karano mereka ka dijamu makan jo minum. Masih manuruik teks versi Majapahit, sasudah jamuan makan jo minum itulah tajadi paristiwa kekerasan nan mambuek patih jo para hulubalang sarato saparo prajurit Majapahit maningga. Samantaro nan salamaik pulang ka Majapahit jo malaporkan paristiwa itu kapado Sang Nata (rajo) nan manarimonyo jo amaik masygul karano kakalahan gadang jo kahilangan para patih jo hulubalang nan diandalkan sarata banyak prajuritk.[2]

Paristiwa tu tajadi di sabuah padang lueh nan kamudian diagiah namo Padang Sibusuak karano bagitu banyaknyo mayaik bagalimpangan nan kamudian manimbuakan bau busuak. Kisah ko tacatat dalam Hikayat Raja-raja Pasai nan marekam babagai paristiwa di Sumatra kiro-kiro abaik tu.[2] Kini Padang Sibusuak masuak dalam wilayah kabupaten Sijunjung, Sumatra Barat.

Paristiwa kakalahan dahsyat tu sakaligus sabagai tonggak panando barakhianyo ekspansi Majapahit ke wilayah barat Nusantara.[2] Pagaruyuang nan didirikan Adityawarman pado 1347 nan marupokan karajaan nan bapangaruah di Sumatra kamudian samakin bakambang manjadi karajaan nan mampunyoi pangaruah gadang di wilayah barat Nusantara, Sumatra[3] sarato Semenanjung Malaya.

Tantang bagaimano bantuak hubungan Majapahit jo Pagaruyuang sabalumnyo masiah manjadi padebatan para ahli. Jayanagara, raja Majapahit ka-2 nan mamarintah dari tahun 1309-1328 marupokan raja badarah Minang/Malayu jo Jawa. Samantaro Adityawarman, pandiri Pagaruyuang pado 1347 marupokan sepupu dari Jayanagara. Ado ahli nan bapandapek bahwa karajaan di Minang/Melayu indak pernah barado dalam posisi sabagai negara taklukan, namun labiah pado bantuak persahabatan Melayu jo Majapahit, sarato badiri sabagai kerajaan surang.[4][5][6]

Parang Paderi[suntiang | suntiang sumber]

Ilustrasi tantang Parang Paderi.

Parang Paderi marupokan paristiwa kekerasan nan panjang nan bamulo dari tahun 1803. Mulonyo parang ko adolah konflik antaro suatu kalompok kaum ulama jo pangikuiknyo, nan disabuik kaum Padri, jo masarakaik nan indak taat pado ajaran Islam. Kaum ulama nio manerapkan ajaran Islam sabagaimano mastinyo pado masarakaik Minangkabau nan pado maso itu banyak nan manyukoi judi, sabuang ayam, sarato minuman kareh. Indak hanyo itu, kaum ulama nio pulo manerapkan hukum Islam dalam masarakaik sabagai pangganti hukum adaik nan sudah balangsuang lamo. Kainginan kaum ulama ko kamudian mandapekkan tantangan dari kaum adaik nan didukuang pihak karajaan Pagaruyuang.

Tajadilah konflik badarah antaro kaum Paderi jo kaum adaik nan tacatat sabagai konflik atau parang saudaro nan nan paliang gadang nan parnah tajadi di Minangkabau. Sijarah mancatat pulo paristiwa ko sabagai konflik antaro kaum Islam panganuik ajaran murni jo kalompok masarakaik lainnyo nan partamo di Asia Tenggara jo marupokan paristiwa satu-satunyo di Nusantara.

Rancana gadang kaum Paderi untuak manarapkan ajaran Islam sacaro murni indak hanyo tabateh di Minangkabau, tapi bagerak pulo ka arah timur atau wilayah Riau jo utara nan mancakup wilayah Mandailing, Angkola, jo Batak Toba di sakitar danau Toba. Militer Paderi nan dibantuak dek Haji Piobang, Haji Sumanik, jo Haji Miskin bakambang gadang. Katigo ulama tu marupokan parwira nan parnah bakarier pado kasatuan Janisary Turki nan takenal di Timur Tangah pado masonya.

Jo militer nan kuaik, Kaum Paderi mancapai banyak kamenangan, baiak di Minangkabau maupun dalam invasinyo ka arah utara. Dalam tempo nan singkek pasukan Paderi manguasoi wilayah Mandailing, Angkola, jo wilayah sakitaran danau Toba. Di kasado wilayah itu kaum Paderi managakkan ajaran Islam nan murni pado masarakaik nan alum taat jo mangislamkan urang-urang nan masih manganut pagan. Panaklukan iko manimbuakan banyak korban jiwa.

Samantaro di Minangkabau kaum Paderi barhasil manguasoi istano Pagaruyuang pado tahun 1815 jo mambakarnyo. Dalam paristiwa kekerasan ko banyak bangsawan Pagaruyuang nan tabunuah. Sultan Arifin Muningsyah nan barhasil salamaik karano manyingkia ka wilayah lain kamudian mangajak pihak Balando pado tahun 1821 untuak mambantunyo manghadapi kaum Paderi. Ajakan ko disatujui Balando sahinggo mangubah peta paparangan manjadi parang antaro Kaum Paderi lawan Balando nan baaliansi jo kaum adaik.

Sasudah parang balangsuang babarapo lamo, kaum adaik kamudian maraso dirugikan dek Balando, lalu manimbuakan suatu kasadaran untuak basatu jo kaum Paderi malawan Balando. Sajak tahun 1833 parang ko barubah manjadi parang urang Minangkabau malawan Balando. Parang ko balangsuang sacaro sporadis hinggo tahun 1838. Parang tigo episode nan cukuik panjang ko balangsuang dari tahun 1803 hinggo 1838, jo mamakan banyak korban jiwa, baik pamimpin maupun prajurit dari katigo balah pihak, sarato masarakaik biaso. Satu hal monumental nan juo mangiringi ujuang peperangan panjang ko adolah runtuah jo hilangnyo karajaan Pagaruyuang nan alah baumua hampia 500 tahun sajak pandiriannyo pada tahun 1347 dek Adityawarman.

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. Muljana, Slamet (2005). "Runtuhnya kerajaan Hindu-Jawa dan timbulnya negara-negara Islam di Nusantara" PT LKiS Pelangi Aksara. hlm. 16. ISBN 979-98451-16-3.
  2. a b c d e f Hadler, Jeffrey (2010). Freedom Institute. hlm. 16–21. ISBN 978-979-19466-5-0.
  3. Marsden, William (1811). "The History of Sumatra". London.
  4. "Sejarah Majapahit Perlu Dikaji Ulang" Kompas.com, 10 Maret 2010. Diakses 24 Mei 2021.
  5. "Asal Usul Raja Adityawarman masih Diperdebatkan" Archived 2015-01-28 di Wayback Machine. Website Resmi Arkeologi Indonesia, 8 Maret 2010. Diakses 24 Mei 2021.
  6. "Faktanya, Nusantara Bukanlah Wilayah Majapahit" Kompas.com, 13 Oktober 2013. Diakses 24 Mei 2021.