Gambia

Wikipedia Minangkabau - Lubuak aka tapian ilimu
Gambia
Uncaria Edit nilai pada Wikidata
Taksonomi
DivisiTracheophyta
SubdivisiSpermatophytes
KladAngiospermae
Kladmesangiosperms
Kladeudicots
Kladcore eudicots
Kladasterids
Kladlamiids
OrdoGentianales
FamiliRubiaceae
SubfamiliCinchonoideae
TribusNaucleeae
GenusUncaria Edit nilai pada Wikidata
Schreber, 1789
Ubah di Wikidata

Gambia atau gombia barasa dari pati ramehan daun jo rantiang tumbuahan nan banamo samo (Uncaria gambir Roxb.). Di Indonesia gambia pado umumnyo digunoan untuak manyiriah. Guno nan paliang utamo adolah sabagai bahan panyamak kulik jo paronoan. gambia manganduang pulo katekin (catechin), bahan alami nan basifaik antioksidan. India maimpor 68% gambia dari Indonesia, dan manggunoannyo sabagai bahan untuak manyiriah.

Deskripsi[suntiang | suntiang sumber]

Uncaria gambir marupokan tumbuahan samak satangah marambek/atau mamanjek [1] nan rantiangnyo mamanjang jo mandata; batang manyagi ampek—tarutamo katiko mudo—jo ado duri-duri nan malangkuang cando kaik. Daun-daun tungga, bahadapan, agak takah kulik, oval sampai jorong leba, (6-)9-12(-15) cm x (3.5-)5-7(-8) cm, pangkanyo mambulek atau bantuak jantuang, ujungnyo marunciang. Daunnyo indak babulu jo tangkai daunnyo pendek. Bungonyo tasusun banyak dalam bongkol nan diameternyo (3.5-)4–5 cm; mahkota bawarna sirah mudo atau hijau; kalopak bungo pendek, mahkota bungo babantuak corong (cando bungo kopi), banang sari limo. Buahnyo cando kapsula jo duo ruang, panjang 14–18 mm, baincek banyak, basayok, dan batangkai sampai 20 mm.[1][2][3]

Ekologi, sijarah jo budidaya[suntiang | suntiang sumber]

Gambia sajak lamo alah dibudidayokan di Samananjuang Malaya, Singapura, jo Indonesia (Sumatra, Jawa, Bali, Kalimantan, jo Maluku).[4] Asa mulonyo dipakiroan dari Sumatera jo Kalimantan, di mano jinih lia tanaman iko dapek dicaliak di alam. Rumphius malaporkan basonyo tumbuhan iko alah ditanam dek di Maluku pado patangahan abaik ka-18,[2] walau baitu ado pulo nan mayakini padagangannyo di kawasan Malaya alah balansuang sajak abaik ka-17.[4]

Urang Cino tamasuak nan partamo kali mamproduksi gambia di Riau manggunokan tanago manusia nan disabuik kuli dan mambudidayokan marica hitam untuak tanaman tambahannyo. Sudaga Bugih manggunokan gambia untuak dituka jo bareh ka Jawa jo Siam di Thailand. Hal iko mambuek Sudaga Bugih diparetongkan dalam kakuatan ekonomi regional nan sangaik patuik pado abaik-18 akhia.[5]

Katiko pamukiman urang Inggirih di Singapura ditaruko pado taun 1819, sakitar 20 tanaman gambia alah mulai dibudidayokan di area tasabuik dek urang Cino. Puncak jua-bali gambia dari Singapura tajadi pado taun 1830-an hinggo 1850-an, didorong dek Industri paronoan jo panyamakan kulik urang Inggirih.[4]

Pado taun 1860-an hinggo 1880-an, gambia diproduksi inggo ka Johor dibawah sistem kangchu.[6]

Gambia lia acok dicaliak di hutan sekunder. Inyo indak tumbuah di daerah kariang, tapi indak juo tahan dek ganangan. Tumbuah elok pado katinggian 200 m, gambia dapek iduik inggo elevasi 1.000 m dpl.[2] Gambia ditanam juo di dataran randah.[1]

Iklim nan cocok untuak budidaya gambia iolah iklim tipe B2 manuruik klasifikasi Schmidt jo Ferguson. gambia baproduksi sacaro elok untuak jinih tanah podsolik merah kuning inggo merah kecoklatan. Katinggian tampek nan sasuai antaro 100-500 m dpl jo curah hujan sakitar 3.000 - 3.353 mm per taun.[7]

Pado maso saisuak gambia dihasiakan dek Sumatera Barat, Riau, Bangka, Belitung, jo Kalimantan Barat, namun kini utamonyo diproduksi dek Sumatera Barat, Riau, Sumatra Selatan, Jambi jo Bengkulu jo hampia 90% produksi gambia Indonesia dihasilkan dek Provinsi Sumatra Barat jo Riau. Nagari tujuan utamo ekspor gambia Indonesia adolah India jo Singapura.[7]

Produk[suntiang | suntiang sumber]

Gambia sasudah diekstrak jo dikariangkan

Gambia adolah ekstrak aia angek dari daun jo rantiang tanaman gambia nan diandokkan nan kudian dicetak dan dikariangkan, nan bafungsi sabagai astringen.[1] Hampia 95% produksi dibuek manjadi produk iko, nan dinamokan betel bite atau plan masala. Bantuak cetakan biasonyo silinder, manyarupoi gulo saka. warnanyo coklat kahitaman atau kakuniangan. gambia (dalam padagangan antarnagara tanamo sabagai gambier) biasonyo dikirimkan dalam kemasan 50 kg. Bantuak lainnyo adolah bubuak atau "biskuit", namo lainnyo adalah catechu, gutta gambir, catechu pallidum (pale catechu)

Kagunoan[suntiang | suntiang sumber]

Kagunoan utamo adolah sabagai komponen manyiriah, nan alah tanamo dek masyarakaik Kapulauan Nusantara, dari Sumatera inggo Papua sajak paliang indak 2.500 taun nan lampau. Dikatahui, gambia marangsang kaluanyo gatah ampadu sahinggo mambantu kalancaran proses cerna di paruik jo usus. Fungsi lain adolah sabagai campuran obat, sarupo luko baka, ubek sakik kapalo, ubek diare, ubek disentri,[1] ubek kumua-kumua, ubek sariawan, sarato ubek sakik kulik (dibaluakan). Gambia digunoan pulo sabagai bahan panyamak kulik jo bahan parono tekstil.[2] Sifek astringen gambia ditamuan pulo pado kayu Acacia catechu (Leguminosae), nan bisa ditamukan di India dan Samananjuang Malaya.[1]

Fungsi nan tangah dikambangkan juo adolah sabagai parakek kayu lapih atau papan partikel.[8] Produk iko basaiang jo sumber parakek kayu nan lain, sarupo kulik kayu Acacia mearnsii, kayu Schinopsis balansa, sarato kulik polong Caesalpinia spinosa nan dihasiakan dek nagari lain.

Kanduangan[suntiang | suntiang sumber]

Kanduangan nan utamo dan juo dikanduang dek banyak anggota Uncaria lainnyo adolah flavonoid (tarutamo gambirin), katekin (sampai 51%), zat panyamak (22-50%), sarato sajumlah alkaloid (sarupo gambia tanin) jo turunan dihidro- dan okso- nyo.[9]

Sadioan gambia tamuek dalam Ekstra Farmakope Indonesia 1974 sabagai Catechu EFI (Gambir EFI), jo kanduangan isi d-katekin 7-33% jo asam katekutanat (sajanih tanin) 22-50%. Pamakaian utamonyo sabagai astringensia.[10] Gambia juo manganduang katekin (catechin, cyanidol-3) digunoan sabagai anti-histamin nan bisa digunoan untuak anti-alergi. Bisa pulo digunoan sabagai ubek hepatitis jo luko pado hati.[1]

Rujuakan[suntiang | suntiang sumber]

  1. a b c d e f g Dharma, A.P. (1987). Indonesian Medicinal Plants. hal.79 – 80. Jakarta:Balai Pustaka. ISBN 979-407-032-7.
  2. a b c d ICRAF AgroForestryTree Database: Uncaria gambir Archived 2014-02-25 di Wayback Machine.
  3. Brown, O.P. 1878. The Complete Herbalist, section Gambir Plant (Uncaria Gambir)
  4. a b c Thulaja, Naidu Ratnala (2003). "Gambier". Singapore Infopedia. National Library Board of Singapore. Diakses baliak 17 Juli 2021.
  5. Carl A. Trocki (2007). Prince of Pirates: The Temenggongs and the Development of Johor and Singapore, 1784-1885. NUS Press. pp. 34–35. ISBN 978-9971-69-376-3.
  6. James C. Jackson (1968). Planters and speculators: Chinese and European agricultural enterprise in Malaya, 1786-1921. University of Malaya Press [sole distributors: Oxford University Press, London, New York].
  7. a b Noor Roufiq, dkk. tt. Status Teknologi Budidaya dan Pengolahan Gambir Diarsipkan 2013-09-18 di Wayback Machine.. Balittro, Bogor.
  8. Kompas.com: Papan Tiruan Temuan Unand Layak Dipakai. Berita Jumat, 7 Maret 2008 | 07:26 WIB
  9. Hiller, K. & MF. Melzig. 2007. Die große Enzyklopaedie der Arzneipflanzen und Drogen. Elsevier, Heidelberg.
  10. Sutrisno, R.B. 1974. Ihtisar Farmakognosi: 224. Jakarta: Pharmascience Pacific.